You are browsing the archive for 2020 November.

Aretxabaleta

%A %B %e%q, %Y in Aulki Hutsak, Mendian Hil Hirian Hil, Onkologikoak ez direnak

degurixaBertan kokatuta dago argazkian agertzen den paraje ederra, Oñati, Eskoriatza eta Barrundiako mugetan. Eta bertan dauka egoitza Arteman Komunikazioa-k, doluari buruzko trilogia osatzeko dudan bidelaguna, 2012tik. Zortzi urteko ibilbide emankorra egin dugu orain arte. Oso eskertzeko modukoa.

Bertakoa da Eider Otxoa, Dolulaguna zerbitzuaren arduraduna eta “Aulki Hutsak” dokumentalaren protagonistetako bat. Berarekin batera ezarri nuen behinola marka bat Urkuluko urtegiari itzulia ematen. Inoizko denborarik luzeenean egin genuen, oso gustura, orain arte beste inork gainditu ez duena. Bidelagun maitea dut Eider.

Eta bertakoa zen halaber  Gerardo Iñurrategi, Arrasateko kontsultan ezagutu nuen gizon sendoa eta atsegina, ahots sakonekoa, mendizalea. Paraje horiek guztiak ederto ezagutzen zituen, kontsultara etortzen zenerako mendi buelta bat eginda zeukan beti, laburragoa edo luzeagoa, hitzorduaren orduaren arabera. Beti gogoratuko naiz zelan azaldu zizkidan elurraren euskarazko hitz desberdinak, mota desberdinen arabera. Asko pozten nintzen etortzea tokatzen zitzaionean.

Ezagutu ginenean, urte gutxi batzuk ziren Felix semea mendian hil zelarik, Pakistango Himalaia aldean. Dolua hor zegoen nabarmen. Euskal Herria mailan sekula gertatu den dolu kolektiborik handiena izan zen Felixen heriotzak piztutakoa, Denok gogoratzen gara non geunden albistea jakin genuenean… Urte batzuk geroago, hirian hil zen Gerardo, edo herrian. Menditik gertu,

Hogeigarren urteurrena izan da aurtengo uztailean, Felix Iñurrategirena. Eta Ramon Olasagastik (“Mendiminez”, 2007) eta Cesar Llagunok egunotan argitaratu dute “Iñurrategi anaiak” izenburuko komikia. Mendi Film Festival-en aurtengo edizioan (ez  dok 13!) aurkeztuko dute.

Badakizuenez, geuk ere “Mendian hil. Hirian hil” dokumentala aurkeztuko dugu Bilboko mendi zinemaldian: Abenduaren 6an Euskalduna jauregian (19:00) eta abenduaren 12an Alondegiko Golem zineman (19:15). Bertako soinu-banda Eñaut Zubizarreta protototxelo jotzaile atxabaltarrarena da nagusiki. Kurtzebarrin grabatu genituen irudi ederrak berarekin, dokumentalaren hasieran ikus daitezkeenak. Eñautek kolaboratu izan du Dolulagunarekin ere, Eiderrekin, hileta zibilak antolatzean.

Halaber, Mikel Cresporen bidelaguna izan zen Eñaut, Balaitus gailurretik jaistean hil zen mendizale atxabaltarra. Beste dolu kolektibo bat eragin zuen herrian Mikelen heriotzak, ondo jasotzen saiatu garena. Horretarako, Juxe Zuazua eta Txema Crespo gurasoek eta Lide Crespo arrebak bihotza zabaldu digute. Eta islatzen da filmean.

Jakin-mina piztu dizuet Mendi Filmera hurbiltzeko? Horixe izan da nire helburua.

Osasuna!

 

Esker ona

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil, Osatzetik Arintzera

gratitudesacksHeriotza onaren ezaugarrietako bat da eduki duzun bizitzarekin daukazun asebetetasun maila. Oliver Sacks neurologo eta idazlea “Grattitude” liburuxkan horixe adierazten du, asebeteta sentitzen dela bizi izandakoarekin, egindako ibilbidearekin, eta bizitza on horrek heriotza on batera eraman zuen.

Pasarte batean horrela esaten du: “Berrogeita bat urterekin hilko nintzela uste izan nuen, alpinismoa egiten ari nintzela, erori eta hanka bat apurtu nuen. Bakar bakarrik nengoen eta hanka ahal nuen bezala oholez bermatu eta besoek lagunduta abiatu nintzen, baldarki, mendian behera. Ordu luze haietan oroitzapenak saldoka etortzen zitzaizkidan, onak eta txarrak. Baina ia denak esker onekoak izan ziren: esker ona besteek eman zidatenagatik eta baita ordainetan zerbait eman ahal izan nielako”.

Mendian hil baino hirian hil zen Oliver Sacks, eta esker ona da testu honen eta liburuxka osoaren gakoa. Esker ona kontu zirkular moduan, gainera, horrela ikusten dut nik behintzat. Ekintza berean eman eta jaso egiten duzulako, beste pertsonak jaso eta ematen duen bezala.

Bestela, esker ona, mediku moduan, sentitzen dut lehenik eta behin pertsona horrek bere konfiantza erakutsi duenean nigan. Bere bizitzaren sartzen lagatzen nauenean eta bihotzaren zati bat erakusten didanean. Eremu sakratua deitzen den horretan sartu ahal izaten zarenean. Juan Gervás, Mikel Baza eta abarrek deitzen duten “kontsulta sakratu” horietan piztu daiteke komunikazio maila oso sakona, elizako aitorleku batean pizten zen antzekoa esango nuke, apaiz edo moja laikoen lanak egiten ditugunez neurri handi batean.

Nafarroako Unibertsitate Klinikan (CUN), esker onaren inguruko proiektua ari dira mamitzen, Atlantes izeneko ikerketa lantaldearen barruan. Ondorengoak dira Carlos Centenoren hitzak, ondo islatzen dutenak nik ere pentsatzen dudana, aurreko paragrafoan esan bezala:

“Que el paciente se haya abierto, me haya dejado entrar y formar parte de su vida. Que ha confiado en mí”.

 

Esker aunitz!

 

Paliatibista izan pandemiaren garaian (2)

%A %B %e%q, %Y in Humanizazioa, Osatzaile zauritua, Osatzetik Arintzera, Zaintzaileak

TitanicMusikariakMartxoaren amaieran izenburu bera zuen artikulua idatzi nuen, orduan lehenengo olatuan bete-beteta geunden sartuta. 8 hilabete geroago, bigarrenaren gordinenean. Beste hartan ahuntz bat ardien artean aukeratu nuen irudi moduan. Oraingo honetan, Titanic itsasontziaren musikariak. Horrela sentitu nintzen orduan, eta horrela sentitzen naiz orain ere.

Itsasontzia azkenean ez da guztiz hondoratuko, “salbatuko gara” modu batean edo bestean. Baina atzean lagatako hondamendia, eta falta dena, neurri itzelekoak dira. Paliatibista izatea garai hauetan zaurituetaz arduratzea da lehenik eta behin, gogor kolpatuak daudenak eta bizirik atera direnak. Dolu pila bat sortzen ari dira denbora gutxitan, hor lan ikaragarri handia dugu. Eskizofrenikoena guretzat da bizitzak salbatzen ere arduratzen garela, Covid19 pazienteak ere artatzen ditugunez.

Zainketa aringarriak egiten jarraitzea, mikrobiologia eta epidemiologia garai hauetan, aurrez aurreko kontsultak defendatzea da. Kutsatze arriskua alde batean eta presentziaren beharra bestean, haizea eta ura bezain beharrezkoa den presentzia. Ezin gara desagertu momentu hauetan, are gehiago, presenteago egon behar gara. Eskaera gainera gero eta handiagoa da, bigarren plano batean lagatako minbiziak, Alzheimerrak eta BGBK-k hor jarraitzen dute, ikusi nahi ala ez.

Paliatibista izaten jarraitzea, garai nahasi hauetan, hemen bakarrik bizi den gaixo pakistandar bronkitiko larri haren ondoan jarraitzea da, eta buru-belarri laguntzea haren herrialdera itzuli ahal izateko, bere familiarekin itzultzeko. Urteak eman ditu hemen nola edo hala bizitzen, oxigenoari lotuta, arnas falta lagun. Lan egiteko erabat desgaitua. Diru iturria auskalo non eduki duelarik. Urteak eman ditu bere semeetako bat handik ekarri nahian, semeak bera zaintzeko, Ez dakit noraino barneratuta daukan bizitzaren amaieran dagoela, trasplanterik ezin diotela egin, eta arnasestua baretuko diona morfina izango dela. Baina ziur aski erabakirik hoberena hartu du etorriko dena behintzat senideen alboan igarotzeko. 

Horrelako istorioekin arduratuta egotea ez du lankide askok ulertuko. Denbora galtzea edo indarrak alferrik xahutzea dela pentsatu dezakezu EPIa 24 orduz jantzita mentalki badin badaramazu, ez baduzu eranzten tarteka eta koronabirusetik haratago begiratzen. Ez da erraza, baina bizitzak salbatzen saiatzeaz gain badaude beste zeregin garrantzitsu batzuk ere. Ez dut batere gustuko hizkera belizista, baina erretagoardia ere beharrezkoa da. Paliatibista izatea momentu hauetan da atzera eta aurrera ibiltzea zelai zabal hauetan.

Honetaz gogoratuko gara datorren urtean eta datozenetan ere. Egindakoaz eta ez egindakoaz. Eta espero dut damuak baino pozak sentitzea.

#pallicovid

SB Soraluzen

%A %B %e%q, %Y in S(u/a)minetik bakera

soraluzeHamaseigarren emanaldia ia 3 urtetan, hamargarrena Gipuzkoan. Soraluze, Plazentzia edo Plaentxi bi izen oso desberdin dituen herri horietakoa da, Arrasate, Gasteiz edo Auritz bezala. Gaztelerazko izenak, Placencia de las Armas, ondo islatzen du herriak armagintzarekin edukitako lotura, Eibarrek ere eduki zuena.

Armagabetzea ETAk duela 3 urte egin zuen. Atzoko galderetako bat hori zen, zenbat gauza aldatu ote diren tarte horretan. Sandra Carrasco eta Olatz Etxabe izan genituen solasaldian, lehenengo aldiz, eta maila altukoa izan zen, sakon-sakona eta bihotz betegarria. Memoriaren Eguna izan zen atzo, “atzera begiratu aurrera jarraitzeko” leloarekin. Doluaren edozein esparrutan aplikatu daitekeena, iraganaldia eta etorkizuna uztartzen dituena.

Arlo instituzionalean, Jose Antonio Rodriguezek hartu du Jonan Fernandezen lekukoa Eusko Jaurlaritzan Giza Eskubideen inguruan. Berea da honako esaldia:«Memoriaren liburu osoa irakurri behar dugu, eta ez soilik norberaren atala». Enpatia lantzeko ariketa oso askatzailea da bestearen “lurralde debekatu” horietan sartzen ausartzea. Honi buruz Sandrarekin solastatu ginen atzo, bestearen ahotsa entzuteko garrantziaz. Neuk ez ditut Fernando Arambururen “best-seller” ezaguna ezta telebista serie estreinatu berria irakurri edo ikus-entzun orain arte. Hain mediatikoak diren gauzen oso zalea ez naiz sekula izan. Hala ere, akaso hartuko dut egunen batean Zarautzeko liburutegian aurrekoan topatu nuen komikia, Toni Fejzulak egokitutakoa eta izenburu bera duena.

Enpatia eta errukia  urrats sendoak dira barkamenerako bidean, eta atzo honi buruz bereziki egin genuen berba. Olatzek barkamenaren atea zabalik laga zuen, biktimarioen aldetik barkamena eskatzearen garrantzia azpimarratu eta gero. Sandra zorrotzagoa izan zen zentzu horretan, argi eta garbi uko eginez bere aldetik barkatzearen aukerari (ez ordea  haren aitaren hiltzailearekin inoiz hitz egiteari). Iñaki Arregi “Izan” lagun elgoibartarra publikoan zegoen, barkamenaren gaian oso interesatuta dago aspalditik eta aportazio pisutsua utzi zuen. Borobiltzeko, Koldo Rodríguez narratzaileak ederto harilkatu zuen gaia, eta barkamena abaniko baten zabalera daukan zerbait dela aipatu zuen, graduala, grisa, ez beltza edo zuria. Mundiala.

“Suminetik eta saminetik bakera”. Besarkadekin sendotu genuen atzoko apostua, zenbat sumatzen ditugun denok faltan! Eta gogoratu: kultura segurua da.

Mila esker Baketik elkarteari eta Soraluzeko Udalari.

 

PD.- Atzo “Ur Handitan”-en, ETB1en, Yoyesen erailketari buruzko saio eskaini zuten. Hemen osorik ikus-entzungai. Angel Katarain SB geure proiektua abiatu baino lehen itzalean gelditu den laguna izan da, asko estimatzen diot bere denbora eskaini izana.

PD’. Atzo abiatu da 2017ko abuztuaren 17ko atentatuen epaiketa. Robert Manriquek izugarrizko lana egiten ari da justiziaren bila, lan nekoso eta eskuzabala. Robert SBren aitabitxi nagusietakoa izan da, geure zorionerako.

Bigarren olatuan

%A %B %e%q, %Y in Bizi gara!, Onkologikoak ez direnak

rokaputaPandemiari buruz berbetan, Goiena Telebistan egon nintzen duela hilabete bat, azkeneko aldiz, Txomin Madinaren saioan. Elkar agurtu genuen desio onekin, hurrengo hilabetean egoera egonkorra eta lasaia edukiko genuelakoan. Izan ere, momentu horietan koronabirusaren PCR positiboen zenbakiak beherantz zetozen Hegoaldeko lau probintzietan, 3 aste jarraian horrela egon zen, ospitaleratutako gaixoen kopurua ere egonkor zegoen. Arrasaten, Gipuzkoan eta EAE osoan. Nafarroa zen herrialde kezkagarriena, orain den bezala.

Gauzak modu azkarrean okerragotu dira, urrun gaude oraindik martxo eta apiriletik, baina bilakaera kezkagarria da. Lehenengo olatuan ez bezala, Gipuzkoa da herrialderik kolpatuena, eta orduan intzidentzia tasa baxuak eduki zituzten udalerriek orain datu okerragoak dituzte. Zumarraga da momentu honetan ospitale eta zonalderik okupatuena, eta ondorioz Donostia Ospitaleak ere gaixo birusdun kopuru altuegia dauka. Bestaldean, Gasteizko datuak dexente hobeak dira lehenengo olatuan baino, zorionez Debagoieneko pazienteentzat. Arrasateko ospitalean ere kontuek ez dute gainezka egin, eta datozen asteetan ikusiko dugu ea eutsiko diogun.

Etxealdi edo konfinamenduko mamuak berriro hemen ditugu, Ipar Euskal Herrian bertan eta Frantzia osoan neurria martxan dago, apur bat leunagoa bada ere. Etsigarria da, edozein modutan, atzeraka egin izana berriz ere. Bakoitzari berea eman beharko genioke, eta ez errudunak bilatu modu arin eta sinplean. Familia barneko eta lagun arteko topaketetan hainbat kasu antzematen dira, %25-33a dira. Non gertatzen dira kutsatzeen gainontzeko %66-75a? Lanean, garraio publikoan? Jarduera ekonomikoa martxan mantentzeko mugimenduetan infektatzeko aukera dago, eta beste aldean langabeziaren arriskua. Oreka konplikatua.

Ataka honetatik ateratzeko, eskala handian egiten ari dira PCR probak uztailetik aurrera. 5.000, 7.000, 9.000 egunean. Arakatzaileek sekulako lana egiten ari dira, laborategiek ere esfortzu itzela egiten dute, aitortzeko modukoa. Sare horretan, Lehen Mailako Arretako familia medikuak eta erizainak jo eta ke dabiltza. Gogor ari dira pairatzen pandemia honen gainkarga osasungintzaren oinarrietan, osasun zentroetan. Aurrez aurreko kontsultak murriztu behar izaten dituzte, eta telefonoz egindako jarduera hartzen diete denbora gehiena. Hau ez da ondo ulertzen gizartearen aldetik, sarritan gaixoek jotzen dute Larrialdietara, osasun sistema hankaz gora ipini du birus honek.

Argi eduki behar dira gauzak eta, perspektiba galdu gabe, hor jarraitzen duten minbizia, Alzheimerra eta hainbat gaixotasun kroniko egunerokoan mantendu. Lehenengo olatuan, birusdunak ez diren paziente guztiekin harremana mantentzea mesedegarria izan da eurentzat, lehenik eta behin, baina baita osasungilearentzat ere, nire kasuan behintzat hala izan da. Eta berdin bigarren olatu honetan. Bakardadea eta isolamendua dira saihestu beharreko egoerak, beti ere bakardade hori norberak bilatutakoa ez denean, kasu gehienak alegia. Eta horiekin lotutako buruko desoreka guztiak, sufrimendua ekartzen duten antsietatea, larritasuna, depresioa eta beste asaldura psikiko eta psikiatriko batzuk, azken 7 hilabete hauetan sarriegi ikusten ari garenak. Batik bat adineko pertsonengan.

Eta zelan dago osasun mentala osasungileengan? Ikerketa zehatzak ez ditut irakurri, hilabete hauetan garatutako iritzi pertsonala baino ez da hau. Egoera emozionalari buruz, esango nuke haserrea dela hedatuena. Haserrea egoera etsigarriarekin berarekin, gizalegezko portaerak erakusten ez dituzten herritarrekin, agintariekin, … Nekea da ohiko beste ondorio bat. Nire kasuan, tristura da tarteka sentitzen dudana, hiritar moduan beti ere, pertsona moduan. Horregatik argi daukat bizipoza bilatu behar dugula, depresioetan ez sartzeko, erresilientzia lantzeko. Horregatik dira beharrezkoak kultura, mendia, kirola eta abar. Aire librean kutsatzeko posibilitatea askoz ere baxuagoa. Eta leku itxietan, nabarmentzekoa da zein kasu gutxi topatu dira kultura ekitaldietan, kontzertuetan, antzerkian, zineman eta abar. Zinemaldiko datuak ikusgarriak izan dira zentzu honetan.

Panorama are gehiago argitzeko, koronabirusaren aurkako lehenengo txertoak abenduan iritsi daitezkeelako zantzuak badaude. Mesfidantza dago arlo honetan, beldurra barne, balizko albo ondorioei dagokienez. Tratamendu espezifikorik ez daukagunez, txertoa da estrategia kimiko nagusia. Gripearen aurkakoa lehenago, gainkarga asistentziala ez gehitzeko, eta eskuragarri egongo denean Covid19aren kontrakoa. Profesional mordoa dabil pandemiaren hasieratik txertoen bila, une honetan hamar bat txerto kalera ateratzeko prestatzen dabiltza. Beti kontuan hartzekoak dira farmakoen eta txertoen albo ondorioak, baina baita gaixotasunek eurek eragiten dituzten arriskuak, kasu gehienetan handiagoak direnak, heriotza barne jakina. Zalantza gutxi ditut nik txertoari buruz, aje guztiak gora-behera, daukagun egoera tamalgarria baino zerbait hobea izango delako beti. Lehenengoa izango naiz ipintzen, martxan egongo denean.

Amaitzeko, Twitterren baldin bazabiltzate, gomendatzen dizuet irakurtzea bereziki aktiboak diren eta material eguneratu eta interesgarria txiokatzen duten erreferentziazko pertsona hauek: Gorka Orive, Ugo Mayor eta Jonathan Caro (EHU), Ana Galarraga (Elhuyar) eta Javi Yanguas (Aubixa, La Caixa). Jonathan eta Javi, bereziki, zahar-egoitzen egoerari eta adinkeriari buruz,azken hau beste baterako utzi dezakegun beste gai interesgarri bat.

Osasuna!

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

Skip to toolbar