You are browsing the archive for Antropologia apunteak.

Mendian bizi. Hirian bizi

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Mendian Hil Hirian Hil

lakabeSer profeta en tu tierra“. Neu bezalako nomada batendako zaila da definitzen zein den leku hori, non dagoen etxea. Zarautz da duela ia 6 urtetik “ihes egiteko saiakera guztiak amaitu diren tokia”. Bilbo dut bestela erreferentzia. Iruñea ere bada, jatorriagatik. Eta Arrasate, izan ere duela ia 20 urte hasi nintzen bertan lan egiten, eta ugariak dira pilatzen ari naizen bizipenak, pertsonak eta ikasbideak. Etxean bezala sentitzen naiz aspalditik, beraz, Debagoienean modu zabalean.

Aste honetako martitzenean berriro sentitu naiz “profeta” Mondragoen. Harrera berriz ere izugarria izan da, esker ona besterik ez daukat. Eta solasaldian puntu bat, arin bazen ere, aipatu genuen: “Mendian bizi”. Nepalen oso desberdina da kontzeptu hori, hasteko itsas mailatik altuera metrotan, baita gizarte moduan garapen maila ere. Suku Mayak labur kontatzen digu dokumentalean, zer den Tamun bizitzea edo Aizarnan. Erreferentzia Kathmandu izan edo Donostia. Elena Sagasetak ere deskribatzen digu: Nepaldarren %80a landa-guneetan bizi da. horietako asko mendi aldean, 1.000-4.000 metrotan, Eta %20a Kathmandun edo hiriguneetan. Antzeko ezaugarriak izango dira munduko beste herrialde menditsu batzuetan, Tibeten, Kazakhstanen, Uzbekistanen. Desberdinagoak Pakistanen, Perun edo Bolivian.

Orografikoki, baldintza ez dira hain muturrekoak Araotzen, Otsagabian edo Lakaben (argazkian). Ospitaleetara iristea ez da hain zaila beste herrialde horiekin konparatuz gero. Herriguneetara heltzeko bideak dexente hobeak dira. Garapen sozioekonomikoa dexente desberdina da munduko bazter honetan. Bizigarriagoak dira hemengo landa-eremuak, argi eta garbi. Baina ajeak ere egon badaude, eta hirietarantz edo herriguneetarantz exodoa etengabekoa da azken hamarkadetan. Baserri inguruetan askoz jende gehiago hiltzen da jaio baino. Araban, Nafarroa bietan eta Zuberoan markatuago dago Bizkaian, Lapurdin edo Gipuzkoan baino. Asko interesatzen zaidan dolu kolektibo demografikoa da. 

“Hirian bizi”: Juanjo San Sebastianek hiri atseginen eta neurri txikikoen alde egiten du aldarrikapena, Bilbo adibidez. Edo Hego Euskal Herriko beste hiru hiriburuak. Bizigarriak. Pandemia hau zelan sortu den Wuhan bezalako hiri erraldoian, ia 12 milioi biztanlekoa. Zein erraz hedatu den New York, London edo Paris bezalako hiri handietan. Eta, alderantziz, hain populatuak ez dauden herrialdeetan, Australian edo Zeelanda Berrian, espazio askoz zabalagoekin, nola gertatzen ari den. Beste hainbat faktore jokoan noski, Hausnartzeko ematen du. Hilabete hauetan ez dira gutxi baserritarrak euren bizimodua aldarrikatzen dutenak, beldurretik urrutiago kalekumeok baino.

Bizi naizen lekuak kontuan hartuta, Valladoliden edo Bilbon bizitzea nahikoa diferentea da Madrilen bizitzea baino. Majadahondan Madril hirian baino. Beste nomada batek, Felipe Uriartek, etxea oso modu zabalean definitzen du. Etxea Herria (maiuskulaz) da berarentzat, Euskal Herria. Bat egiten dut berarekin, hala sentitzen dut nik ere. Beste erreferente batek, Iñaki Olaizolak, Euskal Herrian ondo bizi baina gaizki hiltzen garela aipatzen du.  Bat nator, ondo edo oso ondo bizi gara orokorrean hemen.

Falta dena hobeto hiltzea da, baina hori beste puntu bat da. 

PD. – Hirian (herrian) egun hauetan hil den Patxiri, agur eta ohore. Ospitalean hil den menditarra eta itsasgizona.

PD’. –  Otsailaren 1ean 6 urte bete dira ama hil zenetik. Etxean. Hirian. Donostian. Bakean.

 

Nik kantatu eta dantza egiten du mendiak

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil

mendiakdantzaMendian bizi, naturan txertaturik, animalia, landare eta elementu bizigabeekin harreman zuzenagoan. Batzuetan bukolikotzat jotzen duguna, “infernu handi”-tik gertuago dago. Mendian bizitzea, hautu kontzientea baino, inertzia historiko familiarra da. Noski, oso harmonikoa ere izan daitekeena: Herri txiki, paradisu handi.

Hirian bizitzea bezala, kasu gehienetan beste aukerarik ez dago. Badaude hiri eta herri bizigarriagoak beste batzuk baino, gure esku dago batzuetan modu batean edo bestean egon. Bereziki garrantzitsua da zentzu horretan Juanjo San Sebastián-en aipamenak geure dokumentalean: Batzuetan basatiago sentitu nahi dugu, beste batzuetan eroso gaude kaletar moduan. Aukera bat edukitzea hanka bat mendian edukitzeko eta bestea hirian. Eta dudarik ez dago Bilbo hiri bizigarri horietako bat dela, aje guztiak gora-behera.

“Canto jo…” liburuaren euskarazko itzulpena irakurtzen ari naiz (Alberdania, 2020). Irene Solà egileak eramaten gaitu Camprodongo haran piriniotarrera, Ripollès eskualdeko iparraldera, Ipar eta Hego Kataluniako muga menditsutara. Mugako liburua da, bizitza eta heriotzaren artekoa. Natural-naturala, non animaliek eurek eta hodeiek ere hitz egiten duten. Bidaia ederra.

Beste behin, burura etorri naiz blog honetan hainbestetan aipatutako “Euri horia”, Julio Llamazaresena. Landa inguruneen odolustea, itzulerarik gabeko exodoa, mendeetako mundu baten desagerpena. Denok gertuagotik edo urrunagotik bizitzen ari garena, gurasoena ez bada mundu hori, amon-aitonena izan dena.

Zirraragarria da korrontearen aurka igotzen diren izokinen ahalegina. Lanuza eta Lakabe guztiak. Eta liburu honetako haizea, euria, usainak, soinuak eta irudiak.

 

Esker mila, Nagore.

 

Borondatezko bakardadeaz

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Bizi gara!, Zarautz Errukitsua

100egunbakardadeanBakardadea geure garaiko arazo nagusien artean dago. Komunitate errukitsuetan, edozein udalerritan egia esan, erronka handienetarikoa da. Batik bat bakarrik bizi diren adineko pertsonak. Bakarrik eta gaixotasun kronikoekin, hauskorrak. Aste berezi hauetan jende asko honetaz konturatu da.

Badago, bestela, bilatutako bakardadea. Txikitan txundituta gelditu nintzen lehen aldiz jakin nuenean bazeudela monja eta monje batzuk isiltasunean bizi zirenak (direnak). Burgos aldeko cartujoak, adibidez. Komunitatean gauza batzuk egiten zituztenak, eta bestela bakarrik eta isilik egoten zirenak. Misterio handia zen niretzat, ezagutzeko erakargarria alde batetik. Farozainen bakardadea bezala, edo antzera. Erromantikoa bezain gogorra.

Ez dira gutxi, bestela, bakarrik egotearen onurak: Bakea eta sosegua errazago topatzea. Sormena errazago piztea. Enpatia, errukia eta erresilientzia lantzea. Zoriontsuago sentitzea. Beti ere bilatutako egoerak baldin badira, borondatezkoak (“Alloneness” > “Loneliness”*).

Konfinamendu honetan, aurkikuntza ederra egin dut Netflixen. Argazkilari asturiar batek bere buruarekin egindako esperimentua: 100 egun mendi aldean bakarrik igarotzea. Gauza gutxirekin bizi, une kritikoak ondo kudeatu, naturarekin bete-betean konektatu, animalia basatiak grabatu, musika ipini eta dokumental ederra egin. Eta dena paradisu zoragarri batean, Redesko natura parkean.

Antza denez, José Díaz argazkilari honek berea egin zuen XIX. mendeko erdialdean Henry David Thoreauk edukitako bizipenek inspiratuta, “Waldenliburuan jasotakoa: 2 urte, 2 hilabete eta 2 egun bakarrik basoan, New England aldean.

Posiblea da.

 

Beste dolu kolektibo hauek

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Dolua, Oroimenean

BilboElurtutaHiriak bereganatzen ari dira populazioa azken hamarkadotan, exodoa etengabekoa da landa guneetatik, herrietatik. Bereziki nabarmena da Iruñerrian, Gasteizen, Bilboaldean eta Lapurdiko kostaldean. Ondorioak gero eta ikusgarriagoak dira, adibidez, Nafar Pirinioan, aurreko astegoienean egunkariak luze eta zabal ekarri zuen moduan. Horren haritik, hari interesgarria @xabiertze-k idatzi du Twitterren, Otsagabian gertatzen direnei buruz.

Despopulazioaren gaiaz irakurtzen dudanean, eta duela ez hainbeste “La España vacía. Viaje por un país que nunca fue” (Sergio del Molino) hartu nuen liburutegitik, Julio Llamazares eta bere “Euri horia” gogoangarria etortzen zait burura. Kontsultan islatzen diren dolu kolektiboak dira, beste garai bateko belaunaldiak, gero eta hutsagoak dauden herri haiek, hondatzen doazen baserriak eta kultura osoak.

Zer nahi duzue esatea, faltan botatzen ditut haurtzaro eta gaztaroko elementu kolektiboak, ez bakarrik oroitzapen pertsonalak. Klima aldaketarekin, orduan ezagutu genuenaren hutsunea nabaritzen dut. Euriak eta elurrak, urtaro markatuagoak. Horren nostalgia daukat.

“En algún tiempo, hubo un dios por cada hombre sobre la tierra”. Julio Llamazares (‘Memoria de la nieve’).

Felipe A.-ri dedikaturik. Doluminez.

Heriotza Mexikon

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Bizi gara!, Dolua, S(u/a)minetik bakera

deathmexicoEgun hauetan Nuria Vega psikologa, tanatologa eta lagun kanariarra Mexiko aldean egon da, Gabonetara begira eta denok ditugun aulki hutsak kontutan hartuta han doluari buruz hizketan. Pixkanaka argazkiak, audioak eta testuak konpartitzen dabil (eskerrik asko Nuria!).

Izan ere, Domu Santu eguna zelan ospatzen duten ikusteko, entzuteko eta sentitzeko modukoa da. Ana María mexikarra hasi da Death Kafeak antolatzen geurean, Portugaleten, eta hango irudiak elkarbanatu ditu egun hauetan ere (eskerrik asko, Ana María). Aurten, eguna Sorian pasatu dut, eta arimen inguruko ikuskizun sotila baina ederra dastatu ahal izan dugun familian (“Festival de las ánimas”). Baina 2001ean Tijuanako hilerrian igaro nuen azaroaren 1a eta, bai, goitik behera merezi izan zuen.

Mexikotik datozkigunak zatiak baino ez dira, norberak interpretatzen dituenak. Herrialde guztietatik jasotzen duguna bezala. Topikoak eta arinkeriak sarritan. Eta sumina tarteka, indarkeria gordina, dolu kolektiboa, samina. Narkoterrorismo kontzeptua ere sortu dute bereziki Kolonbian gertatu zena eta Mexikon urte hauetan gertatzen ari dena definitzeko. Feminizidioak Ciudad Juárez eta DF hirietan, Guerrero, Michoacán, Chihuahua, Jalisco eta Oaxaca estatuetan. Ayotzinapako ikasle desagertuak.

Hemen Jorge Reyes musikari mexikarrak 1986an egindako diskoa arimen omenez, “Comala”.

Gizonok ere

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Bizi gara!, Zarautz Errukitsua

HrastovljeUmeak, adinekoak, aberatsak, eskaleak, sendagileak, elizgizonak… Horiek denak agertzen dira heriotzarekin dantzan Hrastovljeko eliza bikainaren freskoetan (argazkian), Esloveniako hego-mendebaldean daudenak eta aurreko udan familian ikusteko plazerra eduki nuena.

Arteetan heriotza. Esparru interesgarri hau jasota dago San Telmo Museoaren erakusketan, aipatu genuena atzoko Death Cafean Zarautzen. Herrian egindako hamargarren edizioa izan da, hasi gara gainera “Zarautz Herri Zaintzailea” ekimenaren lehenbiziko urtebetetzea ospatzen. Eta atzoko edizioa berezi-berezia izan da: Batetik, izan da euskara hutsean egindako lehenengoa, bejondeigula. Eta bestetik partaide guzti-guztiak gizonezkoak izan garelako, “lege natural” ez idatzitakoei aurre egiten.

Izan ere, Toka gizon elkarteak aurten antolatutako ikastaroan piztu zen ideia, eta erantzun ederra eduki du. Hamaika gizon topatu taberna batean, eta futbolaz ez baizik eta heriotzaz, doluaz, zahartzeaz, gaixotzeaz eta hauskorra izateaz berbetan gustura ibili ginen. Oso gustura. Egia da atzo bildu ginen koadrilak ez ditugula gizon tipikoen arketipoak betetzen. Egia da argi daukagula barneko kontuak orokorrean eta zehazki hauek kanporatu behar ditugula, oso osasuntsua dela ikasten ari gara. Badakigu ohiko txikiteroak nekez etorriko direla gurera.

Baina plazer hutsa izan da atzokoa. Jakinmina ere piztu dugula esan dezakegu. Nahi badugu, ahal dugu,

Hitz higatuen zentzuaren bila

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, S(u/a)minetik bakera

BizimiñakOroimena” da ahuldutako berba horietako bat, zentzu politikoan noski. “Memoria historikoa”, kontzeptu gisa, hamaika modutan interpretatzen da. Baina nik, gaur, “memoria historiaurreko” hartatik hasiko naiz. Historikoa baino prehistorikoa, bai. Mendietako goiko aldeetan dauden hilarri eta hilerri haien historiaurreko ondareaz. Pasa den astean, Urnietan, Onddi-Mandoegi estazio megalitikoa geneukan geure gainean. Datorren astean, Legazpin, Satui-Arrolamendi-koa. Eta hurrengo hilabetean, Beasainen, gertu edukiko dugu Aralar-eko historiaurreko santutegi erraldoi liluragarri hura. Hor goian lurperatzen zituzten gure arbasoak, alegia.

Bizikidetza“. Bertze ele higatu bat. Aste honetan beste ahalegin bat egin dute (dugu) Urnietan hau guztia zer den ulertzeko, nondik heltzeko hala memoriari nola elkarbizitzari. “Bizimiñak” antzezlana ekarri ziguten Maddi Iratzoki, Dani Iratzoki eta Itziar Elías-ek (argazkian). Daniren gitarrak eta ahotsak lagundurik, Maddik eta Itziarrek antzezten dute elkarrizketa bat, jolas eszeniko bat, irudiekin eta musikarekin txirikordaturik. Punturik sendoenak iruditu zitzaizkidan jasotako testigantzak, biktima batzuen audioak. Entzutearen garrantzia azpimarratzea, asmatu dute goitik behera honetan ere. Eta estetikaren aldetik, asko gustatu zitzaidan isiltasunaren eszena, hiruen arteko elkarrizketa behin eta berriz isilarazten diotenean elkarri. Errealitate gordinaren metafora bikaina. Elkarbizitzarako oztopo latza.

Eta amaitzeko, azken hitz higatua: “Biktimismoa“. SBn honi buruzko testu bat jaso dugu, Arantxa Urretabizkaiarena. Eta azken egun hauetan bururatzen zaidan ahalik eta adibiderik hoberena eszenaratu dute Altsasun. Biktimismoaren gainean biktimismo gehiago. Bizikidetzaren antipodetan galduta.

Astegoien eder!

 

PD.- Etorkizuneko oroitzapenak. Beste kontzeptu interesgarri bat, nahiko eraikitzailea topatu dut Fabian Laespadaren testu hau (“Memorias de futuro”).

PD’.- Eta albiste onak Arrasatetik.

 

Lekeitioak

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Literaturan, Oroimenean

KurikUdarekin eta haurtzaroarekin lotzen dut nik Lekeitio. Otoio, Karraspio, uhartea, itsasargia, olatu-horma. Lopez izozkiak, Aralde liburudenda, Antzar Eguna, Itxas Soinua, kaxarranka. Mendexa, Amoroto, Oleta. “La muerte de Mikel“. Nostalgia. Gaur egun urtean behin edo birritan egiten dudan bidaia iraganaldira. Ez dauden pertsona askoren paisaia, ez dauden pertsona horiei esker ezagututakoa. Hizkuntzarekin (euskalkiarekin) kontzientzia piztu eta sendotu zidan herria. Orain dauden eta gero etortzen joan diren pertsonekin konpartitzen ditudan Lekeitio hauek guztiak.

Azken urte hauetan martxan ipini dute Lekeition aldizkari bat, inoizkari bat, kontu historiko eta kulturalak ekartzen dituena modu informal baina zehatz eta txukunean. “Kurik” ezagutarazi didan pertsona “gero etortzen joan diren” horietako bat da, Oier Gorosabel eibarnauta mutilmedia. Hirugarren eta azken zenbakiak kanposantuko kontuak, elizako hilobiak (“ars moriendi”), herriko lurperatzaileak, Izpazterreko hilketak, izurrite beltza Lekeition eta abar luzea ekartzen ditu. Mamitsua eta interesgarria guztiz.

Eta gainera, borobiltzeko, herriarekin (eta heriotzarekin) oso lotutako liburu bat erori zait eskuetara: “Erreka haizea”, Sonia Gonzalezena. Lekeitioekin txunditutako Bilboaldeko beste pertsona bat.

Badaukat oporren bigarren zati honetarako material ederra.

 

 

Mendiak hilerri

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Oroimenean

hernioEdo mendiak bidegurutze, Nagore Etxeberriak gaurko egunkarian ederki idatzi duen moduan. Duela lau urte Gipuzkoako Foru Aldundiak mendi tontorretan dauden gurutzeen ondoan bestelako gurutzeen presentzia arautzen hasi zen. Begi bistakoak dira ondorioak. Hernion adibidez lehenagoko irudia post honen argazkian dagoena zen. Gaur egun dexente aldatu da kontua.

Hildako mendizaleen alde eginiko omenaldiak modu askotara egin daitezke, eta egia da politenetarikoa eta iraunkorrenetarikoa zuhaitz bat landatzea dela, plaka txiki batekin batera. Gaia arras interesgarria, kultura askotan ikusten dena eta gainera antzinatik datorrena, hildakoak mendietan omentzearena. Errautsak botatzearenak ere bere arauak eduki baditu. Azken finean lekua guztiontzat badago, baina hemen ere zibismoa erakustea are politago eta iraunkorrago bihurtzen ditu geure keinuak eta erritoak.

Espero dezagun seme-alabak sasoian egotea geuri tokatuko zaigunean.

PD.-Literatura gomendioa: “Mendi-joak” (Aingeru Epaltza). Aspaldian ez nuen hainbeste disfrutatzen liburu batekin. Urtebetetze oparia gainera, eskerrik asko familia!

 

Aitajauna

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Oroimenean, Zaintzaileak

ikazkinaMenditerapia: Naturan zeharkaldiekin gozatu, tontorrez tontor gorputza eta arima elikatuz. Gauza gutxi bururatzen zaizkit hau baino betegarriagoak, laneko geure ur handietatik kanpo.

Beste garai batean, mendia bera zen ogibide. Eguraldi kontuak gaurko modu obsesiboan begiratu barik, benetako hotza, benetako lainoak eta benetako elurra eta euria zeudenean. Hori guztia egunez eta gauez, txondorra zaintzen adarrekin eta belarrarekin egindako etxoletan lo egiten (edo), orain ditugun arropa termikoak eduki barik.

Hizkuntzak ikasteko, hegazkin batean montatu ordez, mandoa hartu eta Elgeako mendilerroa zeharkatu Araba aldean gaztelania deskubritzeko. Elizmutil, abeltzain, ikazkin, senarra, aita, anaia… Desberdin bizi eta hiltzen da hirietan eta herrietan, ospitalean edo etxean, kalean edo baserrian. Kasu batzuetan oraindik ere horrela gertatzen da, zorionez. Familia alboan eta bikain zainduta, herriko medikuaren laguntzaz, historian beti izan den moduan. Baretasunez, naturaltasun osoz, dotoreziaz. Bizi izan zaren moduan hil, zirkulua osatuz.

Gainera maiatzaren egun seinalatu batean. Bestela ere ez ginen ahaztuko, baina horrela are gutxiago.

 

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

Skip to toolbar