You are browsing the archive for Literaturan.

Norbait ibiltzen da zure hilobiaren gainean

%A %B %e%q, %Y in Literaturan

AlguiencaminaMariana Enríquez argentinar idazlea da, “nueva narrativa argnetina” delako mugimenduan sailkatua eta beldurrezko generoan espezializatua. 2013an argitaratu zuen bidaia liburu berezi bat, munduan zehar egindako bisitak kontatzen dituena. Bisitak… hilerrietara.

Liburuaren hasieran, Genovako kanposatua bisitatuko dugu, Cimitero monumentale di Staglieno. Monumentu eta eskutura ederren artean, osagai erotikoak ere sartzen ditu.  Eros eta tanatos. Hasiera ona.

Patagoniako iparraldean, Trevelin hiri txikira joango gara, Chubut probintzira. Txundigarria da galestarren historia XIX. mendeko erdialdetik gaur egun arte. Puerto Madryn aldera eta Valdés Penintsulako itsas fauna ikustera joanez gero, oso gomendagarria da Galestik joandako gizon eta emakume haien itsasgora eta itsasbeherei buruz irakurtzea, baita tehueltxe indiarrekin izandako elkarbizitza ere, orokorrean harrigarriki nahikoa baketsua.

Enríquez-ek ekartzen gaitu etxera, halaber. Ingelesen hilerrira, Urgullen. Ez baduzue oraindik ezagutzen, erabat gomendatzekoa da ibilaldi bat egitea hortik. Egunez baldin bada hobeto, eta egun lainotu batean edo zirimiripean are hobeto. Idazleak, bestela, gauaz egiteko zortea izan zuen, Begoña del Tesoren konpainian. Halaber, gau berean Polloe eta Igeldoko hilerria ere zapaldu zituzten. Baina Urgullera itzulita, interesgarria da historia. Zelan dauden bertan lurperatuta Lehen Karlistaldian etorritako britainiarrak (gehienak eskoziarrak uste dut).

Patagoniara itzulita, hegoaldeko muturrera oraingoan, Punta Arenas-era bidaiatuko gara, Txile aldean. Eskualde hartan indiarrekin egindako sarraskiek gogorarazten digute horrelakoak ez zirela bakarrik gertatu Ipar Ameriketan. Edertasun naturalaren ondoan, indarkeria eta heriotza.

New Orleansekoa, bestela, ez dakigu zenbat dauka naturaletik. Katrinak, bizidunen hiriarekin batera, bertako hilerria ere kolpatu zuen, eta uholdeak hartuta gelditu zen. Nolabait, bizidunekin egin bezala hildakoak ere ito egin zituen. Oso irudi potentea iruditu zait. Louisianatik ez urrutiegi, Tennessee ere bisitatu zuen idazleak, Memphis hain zuzen ere, Graceland zehatzago. Elvis Presley erregearen hilobia.

Guadalajarako pasarteak, bitartean, Mexikoko erritoak, mariatxiak eta alaitasun bitxi hori oroitarazten dizkigu. Ni zehazki Tijuanaz gogoratu nintzen atal hori irakurtzean, bertako hilerria ezagutu bainuen azaroaren 1eko egun batean.

Liburuaren amaierarako lagatzen du Marianak bere hiriko kanposantu ospetsua, La Recoleta: Handik egonez gero ia derrigorrezkoa da bisitaldia. Azkenik, beste ataletan, Lima, Habana, Edinburgh, London, Paris, Praga eta Bartzelona agertzen dira, besteak beste.

Ezin baduzue bidaiatu, beti da alternatiba ona liburuak irakurtzea. Eta bidaiatu ahal baduzue, baina hainbeste kilometro egin bark, hortxe bertan daukazue Derioko hilerria, arratsalde bat bertan igarotzeak merezi duena. Aukeran, egun lainotu batean edo zirimiripean.

 

Apur bat laguntzeko musika, irakurri bitartean: Salieri “Requiem” – YouTube

Iñurrategi anaiak

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil

IñurrategiAnaiakFelix Iñurrategi Iriarte 1967ko apirilean sortu zen, Aretxabaletan. Hilabete hartan ere, hil ziren, besteak beste, Konrad Adenauer Alemaniako Errepublika Federalaren kantzilerra (Alemania bitan zatituta zegoen hamarkada haietan) eta J. B. Lenoir abeslari eta gitarrista estatubatuarra. Boeing 737 batek lehenengo hegaldia egin zuen. Halaber, Ameriketako Estatu Batuetan manifestazio erraldoiak egin zituzten Vietnamgo Gerraren aurka ehundaka mila pertsonek, Martin Luther King barne. Muhammad Alik uko egin zion zerbitzu militarrari, bitartean, orduan ere. Joan Manuel Serratek lehenengo kantaldiak egin zituen Palau de la Musica Catalanan, Bartzelonan. The Turtles taldeak Happy Together LPa argitaratu zuten. Light my firesinglea kaleratu zuen The Doors taldeak, Respect Aretha Franklinek eta Ain’t No Mountain High Enough” Marvin Gayek. Apiril hartan ere jaio ziren Jon Sistiaga kazetari gipuzkoarra, Alfonso Alonso politikari arabarra, Herri Torrontegi motoziklista bizkaitarra eta Juan Carlos Unzue atezain nafarra, esate baterako.

Felix jaio zenean non zeundeten galdetuko banizueke, akaso zuetariko batzuk akaso oraindik ez zeundeten, ni behintzat ez. Aldiz, hil zenean gutariko bakoitza non geunden galdetuz gero, gehienok ondo gogoratzen gara non. Iñurrategi anaiak, nahi eta nahiez, ikono kolektibo bihurtu ziren 1990eko hamarkadan. Kirol esparrutik askoz haratago, Herriko (maiuskulaz) erreferenteak ziren. Ez dakit Albertok mito edo heroien kategoria onartuko duen, ez dut uste. Beste kontu bat da hainbatek pentsatzen dutena, duguna, miresmen eta begirune osoarekin.

Eurei esker, 1991etik aurrera ezagunak joan ziren izaten Himalaiako zortzimilakoak gutariko askorentzat, bata bestearen atzetik: Makalu, Cho Oyu, Lhotse, Kanchenjunga, Shisha Pangma, Broad Peak, Dhaulagiri, Nanga Parbat eta Manaslu, Everest eta K2 famatuekin batera. “Ain’t No Mountain High Enough” (“Ez dago nahikoa altua den mendirik”) abesti profetikoa badirudi, zirikatzailea, pizgarria anaientzat. “Happy Together” (“Pozik elkarrekin”), hori ere baziren guretzat, gazteak, ederrak, sasoian. Eta gainera, ibilbide horretan, tontorrari uko egiteko gai izan zirenak beste alpinista batzuen erreskate lanetan aritzeko.

Ez da harritzekoa, orduan, Felixen heriotzak Euskal Herrian inoiz izan den dolu kolektiborik handiena piztu izana. Beste arlo batzuetan egon dira azken hamarkada hauetan gizarte mailako dolu nabarmenak. Baina Gasherbrum II mendian 2000ko uztailean eragindakoa, nire ustez, sentituena izan da.

Beti gogoratuko naiz Bilboko Kafe Antzokian “Gure Hilamaya” dokumentalaren aurkezpenarekin, 2004. urtean uste dut. Beti gogoratuko naiz errespetuzko isiltasun harekin, proiekzioa amaitu eta gero, publikoa txaloka hasi baino lehen. 3-5 segundo izango ziren, baina guztiz esanguratsua: ”Respect”. Bertan egon zen Alberto Iñurrategi egun hartan. Zortzimilakoen erronkari jarraitzeko erabakia zein zaila izan zen, sokalagun berriekin aritzea, hori ondo gogoan daukat. Baina osatu zuen zerrenda Albertok, Gasherbrum I eta Annapurnarekin. Juan Vallejo eta Mikel Zabaltzarekin batera. Aulki hutsak hor gelditzen dira betiko, baina aulki berriak izan ditzakegu mahaiaren inguruan.

Ordutik aurrera, Alberto Iñurrategik bide interesgarri bati ekin zion, “Porrotaren alde” diaporama eta hitzaldi sortarekin. Zer den arrakasta eta zer porrota, bizitzaren arlo guztietan aplikatu dezakegu. Eta hauek nire hausnarketak dira: Iñaki Ochoa de Olzaren (1967an jaioa bera ere) erreskate saiakera porrota izan zen? Ez al zen arrakastatsua elkartasun uholdea, alpinismoaren historian neurri horiekin sekula ez dena errepikatu? Ez al zen arrakastatsua izan Iñaki bakarrik hil ez izana? Eta beste galdera bat: Heriotza mendian, edo hirian, porrota al da?

Iazko abenduan, Mendi Film Festival zinemaldian, “Iñurrategi anaiak. Mendiari bihotz emanak” izenburuko komikia aurkeztu zuten Bilbon. Ramon Olasagastik idatzita eta César Llagunok marraztuta, Sua edizioek argitaratuta. Gaztelerazko bertsioa ere kaleratu dute, eta oihartzuna badoa jasotzen liburua batean eta bestean. Oso kontuan hartzeko bibliografia osatzen ari da Ramon Olasagasti, bera ere mendiari bihotz emana. Olentzerok ekarri zidan komikia aurreko Gabon pandemikoetan, eta biziki gomendatzen dizuet irakurtzea, mendia gogokoa izan ala ez.

Beste mugarri batzuen artean, 2001ean sortutako Baltistan Fundazioa dugu. Euskalduna Jauregian aurkeztu zuten, Bilbon, eta berri pozgarria (eta pizgarria) izan zen. Bertan egon nintzen, ondo gogoratzen diren une horietakoa izan zen. Ordutik ikasi genuen Baltistan izeneko herrialdea bazegoela Pakistango iparraldean, urduaz gain beste hizkuntza bat erabiltzen dutena, baltiera. Jakin genuen Himalaiako tontor mitiko batzuk, K2, Broad Peak, Gasherbrum I eta Gasherbrum II, ez daudela Nepal, Indian eta Tibet arteko zonaldean, baizik eta Pakistan eta Txina artean,  Karakorum mendikatean. Fundazioa 20 urte hauetan Hushe bailaran garatzen ari da proiektuak: Hezkuntza, osasuna, nekazaritza, emakumeen ahalduntzea eta “Green Mountain School” mendi eskola, horien artean.

Amaitzeko, komikiaren bukaera aldean Shazia eta Albertoren arteko solasaldien pasarte honekin lagatzen zaituztet: “Gu mendian bizi gara, mendiak moldatu du gure bizimodua. Zuek, berriz, mendirako bizi zarete, mendiak ematen dizkizue bihotz eta arnasa”.

Herriak ez du barkatuko

%A %B %e%q, %Y in Dolua, Literaturan, S(u/a)minetik bakera

HerriakEzDuBarkatukoBarkamena ez da postmodernitatean “trending topic”. Hitzak gainean dauka zama bat, eta kontzeptu zaharren ganbaran sartu dugu. Baina egia da, sarritan, asko kostatzen dela barkatzea. Irati Goikoetxearen liburuko pertsonaia nagusietakoa Oihana da, aita ETAk hil zutena, ziotena. Liburuaren hasiera horrela esaten dio amari: “Nik ez diet inoiz barkatuko“. Hain zuzen ere, barkamena da doluaren eginbeharretako bat, baina “Oihanak ez du batere landu bere mina. Eta garrantzitsua da dolua ondo egina izatea“.

Hasieratik, “fikziozko” istorio honetan, gauzak ez ziren ondo egin. Berri txarrak emateko modutik bertatik: “Denek jakin zuten berak baino lehenago bere aita hil zela“. Badaude gainera, indarkeriarekin lotuta, oso elementu bereziak, eta ezohikoak gutako gehienontzat. Eta bizkartzainarekin bizitzea da horietako bat. Latza iruditu zait beti. Enpatiari dagokionez: “Ez da erraza aita hil dioten pertsona baten tokian jartzea“. Oihana zorrotza da: “Ezinezkoa da“. Errazagoa da, ordea, biktimen senideen artean. Oihanak hildako guardia zibil baten aita hori ezagutu zuenean bezala: “Beldurra antzeman zion zerion lurrinari. Eta arantzak zilborrean“.

Doluaren mina modu sakonean aztertzen du Irati Goikoetxeak liburuan, lan bikaina egiten du: “Beti pentsatu izan du Oihanak min fisikoa definitu ezin daitezkeen beste min batzuk arintzeko izan zela sortua“. Beldurraren aurrean: “Minaren beldur denak beldurrak ezkutatu eta minak jartzen ditu agerian“. Are gehiago:  “Eta hori beharrezkoa du minaren beldur denak, minaren hitzorduetara garaiz eta arretatsu iristea“. Xeheago: “Barruko mina mingarria da, azalekoak erre egiten du, eta norbaiti mina kontatzen diozunean, azala da sumintzen dena“. Eta desio bat: “Urtu zitekeen mina horrela“, izozkia urtzen joaten den moduan.

Denborak sendatzen du dena? “Denbora kontua da” medikuak Oihanari. “Itota bizitzen ikasi du Oihanak. Komunean sartzen da helduleku bila. Korrika egitera joaten da bestela“. Heldua, baina umezurtz: “Aita bat behar dut“. Hori bai: “Beti ez dago zerbait egon zen tokian beste zerbait egon beharrik“.

Bizizalea den pertsona bat hiltzea: “Denok maite dugu bizitza, baina batzuk maitasuna diote, eta beste batzuk maitemina. Aitarena sua zen“. Oihanaren aitak errepikatua: “Benetan ederra da bizitza“.

Doluan dagoena maiz bakarrik gelditzen da: “Bakardade hau traidorea da oso, hizketan hasten da eta ez da isiltzen. Non da jendea?” Are gehiago indarkeriaren testuinguruan: “Nire etxea lagunez beteta egoten zen beti. Denak desagertu ziren, den-denak“. Zure emozioek lagunduta, hori bai: “Emozioak poltsiko batetik bestera alda zitezkeen kristalezko kanika koloretsuak zirela pentsatzen zuten“.

Herriko hormak, nonbait, ez dira denonak: “Ezin zuen ulertu, ezin zuen jasan, ezin zuen onartu hormetan zintzilik zeuden preso herritarren argazki erraldoien ondoan bere aitarena ez egotea“.

Hildakoek zenbat urte dituzte? Zahartzen jarraitzen al dute?“.

Lan bikaina, Irati. Mila esker.

 

“Minari erreparatzean mina erreparatzen da. Eta elkarbizitza elkarrekin bizitzea da, eta ez elkarren ondoan”.

Basajaun Apalatxeetako bidezidorrean

%A %B %e%q, %Y in Beste terapia batzuk, Bizi gara!, Literaturan

BasajaunApalatxeakErresilientziaz hitz egitea da “Endurance” itsasontziaren abentura sinesgaitza kontatzea. Muturreko erresilientziaz irakurtzeko, bestela, Victor Franklen liburu ezaguna dugu.

“Basajaun en el sendero de los Apalaches” muturreko abentura bati buruzko liburua da: 3.523 kilometro 142 egunetan. Done Jakue Bidea halako 4 baino gehiago, metatutako desnibel izugarri handiagoarekin: 141.580 metro (17 zortzimilako!). Ikaragarria guztiz. 4 hilabete baino gehiagotan zehar egindako zeharkaldia da, AEBetako ekialdean, hamalau estatu zeharkatuz: Georgia, North Carolina, Tennessee, Virginia, West Virginia, Maryland, Pennsylvania, New Jersey, New York, Connecticut, Massachusetts, Vermont, New Hampshire eta Maine.

Balentriaren egilea eta liburuaren protagonista amurrioarra da, Jon Galdos Elgezabal. Kemen handia eduki eta ibiltari esperientziaduna izan behar da horrelako bat egiteko, goi mailako kirolaria zalantzarik gabe. Telebistan normalean agertzen direnak baino maila handiagokoa, zalantzarik gabe. Eta kirolaz gain, beste hainbat arlo ukitzen du zeharkaldi luze-luze honek: Natura, kultura, historia, geografia, giza baloreak,,,

Izan ere, “Basajaun” (Jonen ezizena thru-hiker moduan) basa faunarekin harremanetan ibiltzen irakurriko duzu liburu honetan: Sugeak, hartzak, altzeak, orkatzak, mota guztietako txoriak… Eta mota guztietako eltxoekin. Klima elementu guztiekin. Beste gizaki batzuekin batera, edo bakardadean. Hain zuzen ere, basoen isiltasuna da sentitu eta “entzun” dezakegun osagai potenteenetarikoa.

Cherokee, Delaware, Catawba edo Abenaki herri amerindiarrek lagatako toponimiaren aipamenak daude liburuan. Jatorrizko biztanleen itzalitako hizkuntzen aztarnak, azken finean. XVII. mendean hasi ziren iristen ingelesak, holandarrak, irlandarrak, frantziarrak, eskoziarrak, suediarrak eta abar Ekialde kostalde hartara. Hamahiru Kolonietako garaia zen, Ameriketako Estatu Batuetako sorrera. 5 mende geroxeago munduko potentzia bihurtu da herrialdea, kontu ugari gertatu dira historiako zati luze honetan, pelikula eta liburu askotan jasotakoa.

Eta horren guztiaren azpian herritar estatubatuar eurak daude, haien konplexutasun osoarekin. Jon Galdosek azpimarratzen du ezaugarri orokor bat: Abegi ona, hospitalitatea. Hala da, orokorrean oso amerikarra dela esango nuke. Argentinan, Kolonbian edo Bolivian ere nabaritzen den zerbait da. Bidaia bat egin nuen 2000. urtean, AEBetako beste kostaldean, mendebaldean. Eta San Diegotik Vancouverreraino harrera on hori igarri nuen (bereziki Idahoko euskal komunitatean, ageriko arrazoiengatik).

1987 inguruan bestela Maine estatuan ibili nintzen Alberto anaiarekin, Quebeceko mugetan. “Basajaun”-en helmuga. Uda batez egon ginen New Englandeko lurralde haietan, Portland eta inguruetan, baita Bostonen ere. Gustura itzuliko nintzateke Katahdin mendi hartara igotzeko, “The Greatest Mountain”.

 

Info+: Booktrailer (Basajaun).

Mila esker Ana Etxeandia!

Zenbat da denbora asko?

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil

cuantoesmuchotiempoJuanjo San Sebastián alpinista bilbotarrak abenduan aurkeztu zuen haren azken liburua, Mendi Film Festivalen 13. edizioaren barruan: “¿Cuánto es mucho tiempo?”. Izenburu erakargarria, pisuzko arrazoia Olentzerori liburua eskatzeko pasa diren Gabonetan. Eta titulua nondik datorren, horrela idazten zuen Juanjok 2004an, gaztelaniaz jatorrizkoan: “Laster nire semeak 5 urte beteko ditu (1999an jaioa), eta aste honetan aurkikuntza estugarri bat egin du: heriotza ez da gezur bat pelikula batzuetan gertatzen dena. Bere amak ez zion ukatu bera ere hil behar denik, baina saiatu zen egonezina baretzen: ‘Horretarako, oraindik, denbora asko falta da’…”. Mutikoaren ondorengo galderak izena eman zion liburuari: “Eta zenbat da denbora asko?”.

Honen irakurketa munduan zehar egindako bidaia atsegina da, etxetik mugitu barik egindakoa: “Bidaiak ez dira inoiz hasten geltokietan edo aireportuetan, baizik eta beste pertsona batzuen kontakizunetan. Eta amaitzen dira nork bere bizipenak kontatzen dizkionean bizi ez dituen bati”.

Beste pasarte batean, ELA gaixotasuna duen lagunari horrela esaten dio gaixoaren emazteak: “Ez kezkatu, ni beti egongo naiz zure ondoan. Eta negar egiten baldin baduzu, kontsolatuko zaitut. Eta nik egiten badut negar, zuk kontsolatuko nauzu. Eta biok egiten badugu negar… bidaiatuko dugu”.

Umorez betetako lana da, erraz irakurtzen dena eta guztiz gomendagarria. Tarteka, ur handitan dzanga egiten du, eta sakon-sakon murgiltzen da gai potoloetan. Heriotzaz horrela idatzi zuen goiko paragrafoan, eta mendiko istripuei buruz, “normalean eragiten dutena heriotza goiztiarra baina duina” da. Mendian heriotza duina. Baita hirian ere. Adibide moduan kontatzen du Juanjok etxeko eskaileretatik erorita hil zen lagun mendizalearena.

Hutsuneak edo absentziak: “Ez dira inerteak absentziak. Itsasoak bezala, badituzte tenperaturak, olatuak, itsasaldiak, korronteak… Eragin ahal dizkigute irribarreak, malenkonia, tristura eta, batzuetan, baita lasaitua ere. Eternalak dira absentziak”.

Juanjoren lagun baten alargunak idatzitako testua ‘biharamunari buruz’, dolua zer den ederto islatzen duena: “Ezerk ez zaitu prestatzen biharamunerako. Iluntzen duela ikusteko, berandu egiten dela eta, betiko moduan, ohera joaten zarela. Baina gaur ez da betiko moduan, bakarrik zaudelako beti norbait zurekin zegoen lekuan. Eta ez da egongo bihar ere, ezta etzi ere. Eta inork eta ezerk ez zaitu prestatzen eskailera-buruan entzuten diren urratsak ez direla bereak ulertzeko. Pausu horiek ez direla zeure atean geldituko eta giltza ez duela sartuko, zeure inkontzienteak askotan sinestaraziko dizun arren. Ezerk ez zaitu prestatzen ezezagunen besarkadak jasotzeko, sentitzen dutela esaten dizutenak. Eta ez dakizu zer sentitzen duten, oraindik ez duzulako sinesten gertatu dena. Eta ‘sentitzen dut’ bakoitza mailukada bat bezalakoa da, errealitatera kolpez kolpe iltzatzen zaituena behin betiko. Ihes egin baino ez duzunean nahi. Inork ez gaitu prestatzen ibiltzeko arima apurtuarekin. Zein mingarria da”.

Doluari buruzko azkena, Juanjok idatzita: “Alberto (Iñurrategi) berriro miretsi nuen, bizitzako ataka hartan ez ninduelako harritu: eutsitako tristezia, dolu duina, imintzioka ibili barik. Eta begirada, orainaldira eta etorkizunera”.

Bestela, jorratzen du bakardadearen errealitatea mendiko altueretan, haluzinazioak edo ‘presentziak’: “Konpainia, beharrezkoa bezain fikziozkoa, batzuetan fabrikatzen duguna erabat bakarrik gaudenean”. Mendian bezala 7.000 metrotan, kalean ere, itsas mailan.

Liburua aurkeztu zuen egun eta leku berean, estreinatu genuen guk “Mendian hil. Hirian hil” dokumentala, Bilboko mendi zinemaldiaren barruan. Gure pelikulan ere agertzen da Juanjo San Sebastián, eta denboraren igarotzeaz ari garenean argi azaltzen du adinarekin bizitzeko grina ez zaiola apaldu. Aizarnako Santa Engrazia baselizaren erlojua agertzen da pasarte horretan, denbora igarotzearen irudi moduan. 1914koa da ordularia, 2017an berriztatua. Bestela, Felipe Uriarteren esaldiak ondo islatzen du zer den adinean gora egitea: “Beti pentsatu dugu altzairuzkoak garela, edo ginela. Baina ez gara altzairuzkoak, beirazkoak baizik”.

Liburura itzulita, Juanjok Ramon Portilla lagunaren hitzak jasotzen ditu “Nire adina ez da planak aurreragorako lagatzeko modukoa”. Eta Juanjoren iruzkina: “(Ramonek) esaten du 57 urterekin, baina horrela jokatzen zuen baita 15 urterekin ere”. Eta errematea: “Pertsona ‘helduen’ belaunaldi batekoak gara, modu errukitsua dena adinekoak esateko, ‘zaharrak’. Zergatik azukrea bota?”.

Helburu nagusietako bat hau izango zen: “Bizipenak pilatu eta oroitzapenak mantendu, nostalgiak saihestuz. Eta aldi berean amets berrien atzetik joan”. Luis Rojas Marcos psikiatraren hitz hauek ere jasotzen ditu: “ahazteko gaitasuna funtsezkoa da bizitza osotasunean gozatu ahal izateko”. Azken finean, “une zoriontsuek irauten dute askoz ere gutxiago haietara eramaten duen bidea baino. Une horietan nork bizitzaren zentzua topatzen du”.

Juanjoren lorpenik handiena: “Bizitzen ari naizen bizitza oso antzekoa da bizi nahi dudan horrekin”.

Gehiago eskatu daiteke?

Esker ona

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil, Osatzetik Arintzera

gratitudesacksHeriotza onaren ezaugarrietako bat da eduki duzun bizitzarekin daukazun asebetetasun maila. Oliver Sacks neurologo eta idazlea “Grattitude” liburuxkan horixe adierazten du, asebeteta sentitzen dela bizi izandakoarekin, egindako ibilbidearekin, eta bizitza on horrek heriotza on batera eraman zuen.

Pasarte batean horrela esaten du: “Berrogeita bat urterekin hilko nintzela uste izan nuen, alpinismoa egiten ari nintzela, erori eta hanka bat apurtu nuen. Bakar bakarrik nengoen eta hanka ahal nuen bezala oholez bermatu eta besoek lagunduta abiatu nintzen, baldarki, mendian behera. Ordu luze haietan oroitzapenak saldoka etortzen zitzaizkidan, onak eta txarrak. Baina ia denak esker onekoak izan ziren: esker ona besteek eman zidatenagatik eta baita ordainetan zerbait eman ahal izan nielako”.

Mendian hil baino hirian hil zen Oliver Sacks, eta esker ona da testu honen eta liburuxka osoaren gakoa. Esker ona kontu zirkular moduan, gainera, horrela ikusten dut nik behintzat. Ekintza berean eman eta jaso egiten duzulako, beste pertsonak jaso eta ematen duen bezala.

Bestela, esker ona, mediku moduan, sentitzen dut lehenik eta behin pertsona horrek bere konfiantza erakutsi duenean nigan. Bere bizitzaren sartzen lagatzen nauenean eta bihotzaren zati bat erakusten didanean. Eremu sakratua deitzen den horretan sartu ahal izaten zarenean. Juan Gervás, Mikel Baza eta abarrek deitzen duten “kontsulta sakratu” horietan piztu daiteke komunikazio maila oso sakona, elizako aitorleku batean pizten zen antzekoa esango nuke, apaiz edo moja laikoen lanak egiten ditugunez neurri handi batean.

Nafarroako Unibertsitate Klinikan (CUN), esker onaren inguruko proiektua ari dira mamitzen, Atlantes izeneko ikerketa lantaldearen barruan. Ondorengoak dira Carlos Centenoren hitzak, ondo islatzen dutenak nik ere pentsatzen dudana, aurreko paragrafoan esan bezala:

“Que el paciente se haya abierto, me haya dejado entrar y formar parte de su vida. Que ha confiado en mí”.

 

Esker aunitz!

 

Nik kantatu eta dantza egiten du mendiak

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil

mendiakdantzaMendian bizi, naturan txertaturik, animalia, landare eta elementu bizigabeekin harreman zuzenagoan. Batzuetan bukolikotzat jotzen duguna, “infernu handi”-tik gertuago dago. Mendian bizitzea, hautu kontzientea baino, inertzia historiko familiarra da. Noski, oso harmonikoa ere izan daitekeena: Herri txiki, paradisu handi.

Hirian bizitzea bezala, kasu gehienetan beste aukerarik ez dago. Badaude hiri eta herri bizigarriagoak beste batzuk baino, gure esku dago batzuetan modu batean edo bestean egon. Bereziki garrantzitsua da zentzu horretan Juanjo San Sebastián-en aipamenak geure dokumentalean: Batzuetan basatiago sentitu nahi dugu, beste batzuetan eroso gaude kaletar moduan. Aukera bat edukitzea hanka bat mendian edukitzeko eta bestea hirian. Eta dudarik ez dago Bilbo hiri bizigarri horietako bat dela, aje guztiak gora-behera.

“Canto jo…” liburuaren euskarazko itzulpena irakurtzen ari naiz (Alberdania, 2020). Irene Solà egileak eramaten gaitu Camprodongo haran piriniotarrera, Ripollès eskualdeko iparraldera, Ipar eta Hego Kataluniako muga menditsutara. Mugako liburua da, bizitza eta heriotzaren artekoa. Natural-naturala, non animaliek eurek eta hodeiek ere hitz egiten duten. Bidaia ederra.

Beste behin, burura etorri naiz blog honetan hainbestetan aipatutako “Euri horia”, Julio Llamazaresena. Landa inguruneen odolustea, itzulerarik gabeko exodoa, mendeetako mundu baten desagerpena. Denok gertuagotik edo urrunagotik bizitzen ari garena, gurasoena ez bada mundu hori, amon-aitonena izan dena.

Zirraragarria da korrontearen aurka igotzen diren izokinen ahalegina. Lanuza eta Lakabe guztiak. Eta liburu honetako haizea, euria, usainak, soinuak eta irudiak.

 

Esker mila, Nagore.

 

Hitzez ezin

%A %B %e%q, %Y in Literaturan

Amazonas

Mistikoa eremutik itzuli egin zen. ‘Konta eiguzu’, esan zioten, ‘Jainkoa nolakoa den’.

Baina, nola esan ziezaiekeen hitzez bere bihotzean sentitu zuena? Jainkoa hitzak mugatu ote dezake?

Azkenean formula eman zien -ez zehatza, ez egokia-, baina zera itxaron zuen, beraiek ere saiatuko zirela esperientzia hori euren barnean sentitzen.

Haiek formula ikasi egin zuten eta testu sakratu bihurtu. Besteei sinesmen santu bezala inposatu zien. Neke haundiak hartu zituzten atzerrietan zabaltzeko. Batzuek bizia ere eman zuten formulagatik.

Eta mistikoa triste zegoen. Agian hobe egingo zuen ezertxo ere esan izan ez balie.

(“Formula”, Tony de Mello).

 

 

Esploradorea bere jende artera itzuli zen, eta bere etxekoek Amazoniaz jakiteko gogo bizia zeukaten. Baina, nola adieraz zezakeen hark hitzetan, hango lore ezezagunak ikustean eta basoko gau-hotsak entzutean bere bihotzean sentitu zuena? Nola aditzera eman basa piztien arriskuan eta bere kanoa ibai azkarretan zihoanean, bere barnean nabaritu zuen ikara?

Hala esan zien: ‘Joan eta ikusi zeurok’. Gidatzeko mapa bat egin zien. Haiek mapa hartu eta koadro batean Udal Etxean jarri zuten. Eta bakoitzarentzat kopia bat atera zuten. Eta kopia zeukan guztiak bere burua Amazona ibaiaz aditutzat zeukan. Ez al zituen, abad, oso ondo ezagutzen ibai-kako eta -kolko denak, haren zabala eta sakona, non zihoan akar, non zeuden ur-jausiak?

Hala esan ohi da, Budhak, Jainkoaz hitz egiteko eskatzen ziotenean, oso gogor ezezkoa ematen zuela.

Oso ondo ezagutzen baitzuen, ze arrisku handia den siloiko esploradoreentzat mapak egitea.

(“Esploradorea”, Tony de Mello).

Miñan

%A %B %e%q, %Y in Dolua, Humanizazioa, Literaturan, Zarautz Errukitsua

MiñanIbrahima Balde etorkin ginearraren bizipenak jaso ditu Amets Arzallus-ek liburu honetan. “Miñan” anaia txikia esan nahi du fula hizkuntzaz. Eta minari buruzko kontakizuna da hau. Min fisikoa, pertsonen trafikatzaileek edo poliziek emandako kolpeen mina. Ihesean ibilita, edozein tokitan lo egitearren jasaten duzun mina. 

Arimako mina, aitaren heriotzak eragindakoa. Edo anaia txikiarena. Bata hirian, bestea itsasoan. Doluaren mina, eta migrazioarena. “Getxo Zurekin” ekimen errukitsuaren barruan, hain zuzen ere, Ana Uribe psikologo eta tanatologoak honi buruzko tailer bi prestatu ditu hilabete honetan Algortan. Beti ere atzean lagatzen duzunaren mina da.

“Miñan” bidaia kronika desberdina da. Turista edo bidaiari batek egindakoa baino behartutako etorkin batena (etorkin guztiak behartutakoak dira, egia esan). Ginea-Konakry, Mali, Aljeria, Libia… Euskal Herria.

“Orain badakit norbait hiltzen denean izoztuta gelditzen dela. Edo beharbada lehenik izozten da eta gero hiltzen, horrekin zalantza daukat”. Ibrahima Balde.

 

Ama

%A %B %e%q, %Y in Dolua, Literaturan, Oroimenean

AmaAutobiografikoak diren liburuak gustatzen zaizkit, benetako istorioak eta benetako sentimenduak. Jose Ignacio Carnerok liburu honetan kontatzen diguna immigrazio istorio bat da, lehenik eta behin, Galiziatik Euskal Herrira egindakoa, Bizkaira, Ezkerraldera, Portugaletera (Errepelegara?). Klase kontzientzia, PSOE, Labe Garaiak, Athletic, punka, zaldi urdina, ETA,…

Baina osagai hauen guztien gainetik, dolu istorio bat. Semeak amarengatik sentitutakoa, heriotza baino lehen hasitakoa, hauskortasun lehenengo zantzuetatik. Ez egindako gauzengatik damua, bai eta egindako batzuengatik ere. Erru sentimenduak, baina horren gainetik maitasuna, zalantzarik gabekoa. Esker ona. Eta barkatua izateko beharra. Doluaren zereginak. Amaren ahotsa eta pasadizo biografiko ezezagunak. Amaren Jaungoikoa.

Laster 5 urte izango dira geure ama hil zela, eta antzeko bizipenak konpartitzen ditut liburuaren egilearekin (Athletic albo batera lagata). Kokapen geografikoa ere oso familiarra dut. Laguntzen duten liburu horietakoa da hau. Eta maitatzeko apologia egiten duena. Blog honetarako oso aproposa, gomendio moduan, Gabonak igaro berritan.

Bihotzez: Arantza, Alberto, Loli, Eli…

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

Skip to toolbar