You are browsing the archive for Mendian Hil Hirian Hil.

Nafarroan lehendabizikoa

%A %B %e%q, %Y in Mendian Hil Hirian Hil

IMG-20210210-WA0007Errealzalea izateak hau dauka: Partida gehiegi jarraian irabazten dituzunean, moskeatu eta buelta noiz etorriko zain ipintzen zarela. Osasunazalea izatearen antzeko zerbait, pentsatzen dut. Hori ez zaie gertatuko R. Madrid, FC Barcelona edo Bayern Munich gustatzen zaizkienei. Arrastaka ibiltzeaz ohituagoak gaude txuri-urdinak, arrakastarekin baino.

Kontua da “Sold Out” egoera errepikatzen ari dela abendutik Bilbon hasi ginenetik, gero Arrasaten, Aretxabaletan, Eskoriatzan, lehengo egunean Iruñean eta hurrengo astean Gasteizen. Aretoak edukieraren erdian daude eta errazagoa da sarrerak agortzea. Bistan da zinemak eta kulturak orokorrean lagatzen dizkiguten arrakalak pertsona askok baliatzen dituztela (ditugula) garai ilun honetan. Arnasa eta bizipoza behar ditugu. Eta ederra da besaulkitik mugitu barik bidaiak egitea, edo txangoak mendian. Baina, aldi berean, pertsona batzuk heriotzaren inguruko hausnarketak interesgarritzat jotzen dituzte. Eta, antza denez, asmatu dugu mezuarekin eta aurkezpen estetikoarekin (irudiak, musika, erritmoa…).

Gasteizen izan genuen solasaldi hura Jorge Nagorek eta biok, SECPAL 2018 kongresua dela-eta, mediku batek kazetari bati elkarrizketatzen… Behin eta berriz kontatzea gustatzen zait. “Mendian hil. Hirian hil” izenburua zeukan, eta egia esan ez dakit nondik edo zelan piztu zitzaidan ideia. Baina lan honen oinarri sendoenetarikoa da. Jorge egon zen aurkezpen jendetsuan aurreko asteazkenean, Elena Sagasetarekin batera. Egia da bere parte hartzea laburra duela, baina oso garrantzitsua izan da Iñaki Olchoa de Olzaren aipamenak borobiltzea SOS Himalaya fundazioari buruzko informazioarekin. Iñakiren ama bera egon zen Golem zineman. Mendi Tourrek ipini zuen gainontzeko guztia, azpiegitura eta eszenatoki ederra (Mila esker Aitor Elduaien, beste behin ere).

Golemeko arduradunek Iruñean (eta Bilbon) karteldegian eskaini ahal izatea erabaki dute, beraz beste aukera batzuk egongo dira bertan ikusi ahal izateko. Eta espero dut ibilbidea izatea leku biografiko kuttunetan (Otsagabian, Bortzirin) eta dokumentalaren kokalekuetan (Aezkoan, Araitzen).

Zarautzerako bidean, bueltan, aitataz eta tía Conchitataz gogoratu nintzen. Nafar sustraiak, etxeko sutondoa. Nonbaitera helduko zaie hemengo oihartzuna? Nonbait hori ba al dago? Honi guztiari buruz ibili ginen laguna eta biok kotxean.

 

“Dejad que cante quien quiera cantar, que corra quien quiera correr y que baile quien quiera bailar. Y, claro, quien quiera trepar que trepe, sobre todo si no molesta a nadie con ello”. Iñaki Ochoa de Olza.

Bizir!

%A %B %e%q, %Y in Bizi gara!, Mendian Hil Hirian Hil

BizirEz da lelo txarra, bizi eta “vivir” arteko berba hibridoa. Mikel Cresporen koadrillaren leloa da, Txema Crespo aitak eskuineko besoan tatuatuta daukana semea hil eta geroztik. Tatuatuta buruan eta bihotzean ere, eta ona izango litzateke jende guztiak horrela izango bagenu, bizitzen ez ahazteko. Ez soilik planeta honetatik batera eta bestera ibiltzea, baizik eta bizitzea letra guztiekin.

Pasa den ostiralean dokumentalaren lehenengo emanaldian egon nintzen Aretxabaletan, Juxe Zuazua, Lide Crespo eta Txemarekin batera, Egillorkoak. Solasaldia egiteko patxadaz egon ahal izan ginen, eta denbora aprobetxatu genuen. Puntu garrantzitsuak jorratu ahal izan genituen behintzat, ez naiz beti gelditzen sentsazio horrekin, baina lehengo egunean etxera pozik itzuli nintzen zentzu horretatik. Mendiko arriskuen aurrean zelan jokatu, guraso moduan? Juanjo San Sebastianek esaten duen moduan, bizitza ez da bakarrik geurea, hor daude geure amak, aitak, arrebak, bikotekideak,… Eta norberaren askatasuna ere hor dago, eta bizitzeko grina, ertzetaraino iristekoa, mugak non dauden ikusteko irrika. Gaztetasuna azken finean, ni behintzat gogoratzen naiz zer den gaztea izatea, oraindik ere pasioak hartzen nau tarteka eta bizirik sentitzearen bizipena eder-ederra da, ezta? Txemak Mikel Laboaren txoriaren sinboloa ekarri zuen Arkupe aretora, Juxerekin konpartitzen duen hausnarketa gakoa da: Hegoak ebaki, askatasuna mugatu, babes handiagoa eman… Bai, baina Mikel izateari laga izango lioke.

Beste puntu gako bat, Felipe Uriarteren esaldia: “Menditik bizirik ez itzultzea porrota da”. Entzuten dudan bakoitzean proiekzioetan, Juxe eta Txemataz gogoratzen naiz, eta Arantxa eta Pellotaz. Nire interpretazioz, Felipek esan nahi duena da mendiko heriotza hauetan berak ez duela epikarik edo gloriarik ikusten. Beste pertsona batzuei ere entzun izan diet. Kontua da porrota ere ez dela, nire ustez. Eta Txema horretaz kexatu zen aurreko barikuan, naturaltasun osoz. Horrela izan zen solasaldi osoa, jario naturalarekin joan ginen gai batetik bestera. Publikotik ez ziren animatu parte hartzen, baina egia esan merezi izan zuen Mikelen familia arretaz entzutea. Aurkezleak horixe baloratu zuen, testigantza honek beste pertsona batzuei lagundu diezaiokeena.

Egillor baserrian egin genuen grabazioa bera hunkigarria izan zen,aurretik Juxe eta Txema ezagutu nituenetik  jada nabaritu nuen jario zintzo hori. Eskuzabaltasun hori, protagonista guztiengan topatu dudana. Esker ona besterik ez daukat eurekin, eta kasu honetan Izaskun Andonegirekin, Aretxabaletarako bidean ipini ninduena. Aurreko barikuan Izaskun ezin izan zen egon, baina oso presente izan genuen. Ez da harritzekoa dokumentalak Aretxabaletan piztu duen jakinmina, Mikelen omenaldia den aldetik. Otsailean zehar ostiralero emango dute, eta sarrera guztiak agortu ziren hasi baino lehen ere. Beste pare bat emanaldi programatuko dituzte dirudienez. Eskoriatzan ere bide horretatik goaz, bi larunbatetan eskaini eta hirugarren bat antolatu behar izan dute. Bejondeigula!

Aurtengo Mikelen Eguna, ekainean, ez dakigu zelakoa izango den. 2018 edo 2019an bezala ziur aski ez, baina espero dezagun ezta 2020ko hutsunea bezain hutsa ere.

Mendian bizi. Hirian bizi

%A %B %e%q, %Y in Antropologia apunteak, Mendian Hil Hirian Hil

lakabeSer profeta en tu tierra“. Neu bezalako nomada batendako zaila da definitzen zein den leku hori, non dagoen etxea. Zarautz da duela ia 6 urtetik “ihes egiteko saiakera guztiak amaitu diren tokia”. Bilbo dut bestela erreferentzia. Iruñea ere bada, jatorriagatik. Eta Arrasate, izan ere duela ia 20 urte hasi nintzen bertan lan egiten, eta ugariak dira pilatzen ari naizen bizipenak, pertsonak eta ikasbideak. Etxean bezala sentitzen naiz aspalditik, beraz, Debagoienean modu zabalean.

Aste honetako martitzenean berriro sentitu naiz “profeta” Mondragoen. Harrera berriz ere izugarria izan da, esker ona besterik ez daukat. Eta solasaldian puntu bat, arin bazen ere, aipatu genuen: “Mendian bizi”. Nepalen oso desberdina da kontzeptu hori, hasteko itsas mailatik altuera metrotan, baita gizarte moduan garapen maila ere. Suku Mayak labur kontatzen digu dokumentalean, zer den Tamun bizitzea edo Aizarnan. Erreferentzia Kathmandu izan edo Donostia. Elena Sagasetak ere deskribatzen digu: Nepaldarren %80a landa-guneetan bizi da. horietako asko mendi aldean, 1.000-4.000 metrotan, Eta %20a Kathmandun edo hiriguneetan. Antzeko ezaugarriak izango dira munduko beste herrialde menditsu batzuetan, Tibeten, Kazakhstanen, Uzbekistanen. Desberdinagoak Pakistanen, Perun edo Bolivian.

Orografikoki, baldintza ez dira hain muturrekoak Araotzen, Otsagabian edo Lakaben (argazkian). Ospitaleetara iristea ez da hain zaila beste herrialde horiekin konparatuz gero. Herriguneetara heltzeko bideak dexente hobeak dira. Garapen sozioekonomikoa dexente desberdina da munduko bazter honetan. Bizigarriagoak dira hemengo landa-eremuak, argi eta garbi. Baina ajeak ere egon badaude, eta hirietarantz edo herriguneetarantz exodoa etengabekoa da azken hamarkadetan. Baserri inguruetan askoz jende gehiago hiltzen da jaio baino. Araban, Nafarroa bietan eta Zuberoan markatuago dago Bizkaian, Lapurdin edo Gipuzkoan baino. Asko interesatzen zaidan dolu kolektibo demografikoa da. 

“Hirian bizi”: Juanjo San Sebastianek hiri atseginen eta neurri txikikoen alde egiten du aldarrikapena, Bilbo adibidez. Edo Hego Euskal Herriko beste hiru hiriburuak. Bizigarriak. Pandemia hau zelan sortu den Wuhan bezalako hiri erraldoian, ia 12 milioi biztanlekoa. Zein erraz hedatu den New York, London edo Paris bezalako hiri handietan. Eta, alderantziz, hain populatuak ez dauden herrialdeetan, Australian edo Zeelanda Berrian, espazio askoz zabalagoekin, nola gertatzen ari den. Beste hainbat faktore jokoan noski, Hausnartzeko ematen du. Hilabete hauetan ez dira gutxi baserritarrak euren bizimodua aldarrikatzen dutenak, beldurretik urrutiago kalekumeok baino.

Bizi naizen lekuak kontuan hartuta, Valladoliden edo Bilbon bizitzea nahikoa diferentea da Madrilen bizitzea baino. Majadahondan Madril hirian baino. Beste nomada batek, Felipe Uriartek, etxea oso modu zabalean definitzen du. Etxea Herria (maiuskulaz) da berarentzat, Euskal Herria. Bat egiten dut berarekin, hala sentitzen dut nik ere. Beste erreferente batek, Iñaki Olaizolak, Euskal Herrian ondo bizi baina gaizki hiltzen garela aipatzen du.  Bat nator, ondo edo oso ondo bizi gara orokorrean hemen.

Falta dena hobeto hiltzea da, baina hori beste puntu bat da. 

PD. – Hirian (herrian) egun hauetan hil den Patxiri, agur eta ohore. Ospitalean hil den menditarra eta itsasgizona.

PD’. –  Otsailaren 1ean 6 urte bete dira ama hil zenetik. Etxean. Hirian. Donostian. Bakean.

 

Murugainetik Murumendira

%A %B %e%q, %Y in Aulki Hutsak, Mendian Hil Hirian Hil, S(u/a)minetik bakera

MuruakZinema asmatu baino askoz ere lehenago, historian dexente atzeraka eginda, gizakiek mundua interpretatzen zuten mitotik. Mitologia hortik dator, eta horren arabera, Murugainen herensuge bat bizi zen, Mondragoe herriko ikurra hain zuzen ere. Murumendin, bestela, Mari bizi zen, etxea Goierritik kanpoko beste mendi batzuetan ere bazeukan Dama bera.

Mitoaren aurrean zientzia joan da garatzen gizakia mendez mende. Baina, gaur egun ere, badaude hainbat esparru zientziaren irismenetik kanpo oraindik ere (zorionez) gelditzen direnak. Heriotza bezain esparru misteriodunak. Edo maitasuna, dolua ahalbidetzen duen osagai nagusia. Honi buruz hitz egiten dugu bete-betean MHHH pelikulan, eta hausnarketa hauek, normalean, adin batetik behera oso urrun gelditzen dira, Horregatik izan zen hain pozgarria Arrasateko Amaia Antzokian hainbeste gazte ikusi izana (benetako gazteak, 20-30urtekoak).

Juxe Zuazua animatu zen solasaldian parte hartzen, eta isiltasuna eta errespetua zabaldu ziren. Une zirraragarriak izan ziren, sarrerak agortu zirenez hainbat pertsonak galdu zituztenak. Albiste ona da badagoela beste egun bat programatuta Amaian, otsailaren 2an. Albiste txarra da ez dakigula zer lagako digun egiten pandemia luze honek, ea Murumendiko Damak lagunduko digun ala ez.

Murugainetik Murumendira. Deba ibaitik Oria ibaira. Ordizian egin genuen atzo Mendi Filmetik kanpoko bigarren emanaldia. Andoni Ormazabal izan genuen solasaldian, benetan bizia eta sakona izan zena. Pertsona baten ondoan zaudenean eta komunikazio jario natural bat pizten denean, aldez aurretik ezer prestatu gabe, gauza handia da. Eta hori sentitu nuen atzo Andonirekin.

Besaulkietan, Iban Toledo ordiziarra eserita zegoen. Berarekin egin nuen “Aulki Hutsak” 2013an, trilogiaren lehenengoa eta hainbat eta hainbat tokitan aurkeztu duguna. Borobil bat izan zen atzo Iban bertan egon izana. Iztuetako Ainitze eta Gorka lazkaotarrak ere hurbildu ziren, Otsagabian ezagututako lagunak. Han konpartitutako bazkari batean zerbait garrantzitsu piztu zen, dokumental honekin lotutakoa. Patxi Aierbe zaldibiarra ezin izan zen etorri. Baina oso presente eduki dut egun hauetan, berak gomendatu eta laga zidan “Cita con la cumbre” liburua, Juanjo San Sebastianena. Dokumentalaren bibliografiako zutabe sendoetako bat.

Kapela kentzeko moduko heriotzak egon badaude, Iñigo Suberbiolak pelikulan gogorarazten digun moduan. Ordiziako erdigunean izan nintzen horietako baten lekuko orain dela urte batzuk, Zumarragako Etxeko Ospitalizazioan lanean nengoenean, Amaia Apaolaza atenditzeko pribilegioa (letra guztiekin) izan nuen, eta beti gogoratuko naiz etxe horretan zegoen musika giro atsegina. Ezin zen beste modu batean izan musika manager batentzat. Garai hartan, AH hara eta hona mugitzen genbiltzan, eta Angel Katarainek lagundu zigun soinua fintzen. Angel egun haietan ezagutu nuen aurrez aurre, Amaiaren etxean. Atzoko solasaldian, hileta zibilak eta garai berrietako erritoak aipatu genituen. Amaia hil ostean, Fermin Muguruzak aktiboki parte hartu zuen agur zibiletan, kultura mundutik, Baita Ruper Ordorikak ere, besteak beste, Kafe Antzokiko urteroko kontzertuan.

Eta borobila ixteko, trilogiaren bigarrenean jorratutako hausnarketetatik, doluaz eta indarkeriaz, ezinbestean Dolores Gonzalez Katarain “Yoyes”-engana iristen gara. Angelen arrebarengana. Dolu kolektiboei buruz ari garela. Suminetik eta saminetik bakera.

Ederra izango litzateke Murumenditik Murugainera berriro itzultzea. Aretxabaleta zain daukagu, herensugeak uzten baldin badigu hurbiltzen. 

Zenbat da denbora asko?

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil

cuantoesmuchotiempoJuanjo San Sebastián alpinista bilbotarrak abenduan aurkeztu zuen haren azken liburua, Mendi Film Festivalen 13. edizioaren barruan: “¿Cuánto es mucho tiempo?”. Izenburu erakargarria, pisuzko arrazoia Olentzerori liburua eskatzeko pasa diren Gabonetan. Eta titulua nondik datorren, horrela idazten zuen Juanjok 2004an, gaztelaniaz jatorrizkoan: “Laster nire semeak 5 urte beteko ditu (1999an jaioa), eta aste honetan aurkikuntza estugarri bat egin du: heriotza ez da gezur bat pelikula batzuetan gertatzen dena. Bere amak ez zion ukatu bera ere hil behar denik, baina saiatu zen egonezina baretzen: ‘Horretarako, oraindik, denbora asko falta da’…”. Mutikoaren ondorengo galderak izena eman zion liburuari: “Eta zenbat da denbora asko?”.

Honen irakurketa munduan zehar egindako bidaia atsegina da, etxetik mugitu barik egindakoa: “Bidaiak ez dira inoiz hasten geltokietan edo aireportuetan, baizik eta beste pertsona batzuen kontakizunetan. Eta amaitzen dira nork bere bizipenak kontatzen dizkionean bizi ez dituen bati”.

Beste pasarte batean, ELA gaixotasuna duen lagunari horrela esaten dio gaixoaren emazteak: “Ez kezkatu, ni beti egongo naiz zure ondoan. Eta negar egiten baldin baduzu, kontsolatuko zaitut. Eta nik egiten badut negar, zuk kontsolatuko nauzu. Eta biok egiten badugu negar… bidaiatuko dugu”.

Umorez betetako lana da, erraz irakurtzen dena eta guztiz gomendagarria. Tarteka, ur handitan dzanga egiten du, eta sakon-sakon murgiltzen da gai potoloetan. Heriotzaz horrela idatzi zuen goiko paragrafoan, eta mendiko istripuei buruz, “normalean eragiten dutena heriotza goiztiarra baina duina” da. Mendian heriotza duina. Baita hirian ere. Adibide moduan kontatzen du Juanjok etxeko eskaileretatik erorita hil zen lagun mendizalearena.

Hutsuneak edo absentziak: “Ez dira inerteak absentziak. Itsasoak bezala, badituzte tenperaturak, olatuak, itsasaldiak, korronteak… Eragin ahal dizkigute irribarreak, malenkonia, tristura eta, batzuetan, baita lasaitua ere. Eternalak dira absentziak”.

Juanjoren lagun baten alargunak idatzitako testua ‘biharamunari buruz’, dolua zer den ederto islatzen duena: “Ezerk ez zaitu prestatzen biharamunerako. Iluntzen duela ikusteko, berandu egiten dela eta, betiko moduan, ohera joaten zarela. Baina gaur ez da betiko moduan, bakarrik zaudelako beti norbait zurekin zegoen lekuan. Eta ez da egongo bihar ere, ezta etzi ere. Eta inork eta ezerk ez zaitu prestatzen eskailera-buruan entzuten diren urratsak ez direla bereak ulertzeko. Pausu horiek ez direla zeure atean geldituko eta giltza ez duela sartuko, zeure inkontzienteak askotan sinestaraziko dizun arren. Ezerk ez zaitu prestatzen ezezagunen besarkadak jasotzeko, sentitzen dutela esaten dizutenak. Eta ez dakizu zer sentitzen duten, oraindik ez duzulako sinesten gertatu dena. Eta ‘sentitzen dut’ bakoitza mailukada bat bezalakoa da, errealitatera kolpez kolpe iltzatzen zaituena behin betiko. Ihes egin baino ez duzunean nahi. Inork ez gaitu prestatzen ibiltzeko arima apurtuarekin. Zein mingarria da”.

Doluari buruzko azkena, Juanjok idatzita: “Alberto (Iñurrategi) berriro miretsi nuen, bizitzako ataka hartan ez ninduelako harritu: eutsitako tristezia, dolu duina, imintzioka ibili barik. Eta begirada, orainaldira eta etorkizunera”.

Bestela, jorratzen du bakardadearen errealitatea mendiko altueretan, haluzinazioak edo ‘presentziak’: “Konpainia, beharrezkoa bezain fikziozkoa, batzuetan fabrikatzen duguna erabat bakarrik gaudenean”. Mendian bezala 7.000 metrotan, kalean ere, itsas mailan.

Liburua aurkeztu zuen egun eta leku berean, estreinatu genuen guk “Mendian hil. Hirian hil” dokumentala, Bilboko mendi zinemaldiaren barruan. Gure pelikulan ere agertzen da Juanjo San Sebastián, eta denboraren igarotzeaz ari garenean argi azaltzen du adinarekin bizitzeko grina ez zaiola apaldu. Aizarnako Santa Engrazia baselizaren erlojua agertzen da pasarte horretan, denbora igarotzearen irudi moduan. 1914koa da ordularia, 2017an berriztatua. Bestela, Felipe Uriarteren esaldiak ondo islatzen du zer den adinean gora egitea: “Beti pentsatu dugu altzairuzkoak garela, edo ginela. Baina ez gara altzairuzkoak, beirazkoak baizik”.

Liburura itzulita, Juanjok Ramon Portilla lagunaren hitzak jasotzen ditu “Nire adina ez da planak aurreragorako lagatzeko modukoa”. Eta Juanjoren iruzkina: “(Ramonek) esaten du 57 urterekin, baina horrela jokatzen zuen baita 15 urterekin ere”. Eta errematea: “Pertsona ‘helduen’ belaunaldi batekoak gara, modu errukitsua dena adinekoak esateko, ‘zaharrak’. Zergatik azukrea bota?”.

Helburu nagusietako bat hau izango zen: “Bizipenak pilatu eta oroitzapenak mantendu, nostalgiak saihestuz. Eta aldi berean amets berrien atzetik joan”. Luis Rojas Marcos psikiatraren hitz hauek ere jasotzen ditu: “ahazteko gaitasuna funtsezkoa da bizitza osotasunean gozatu ahal izateko”. Azken finean, “une zoriontsuek irauten dute askoz ere gutxiago haietara eramaten duen bidea baino. Une horietan nork bizitzaren zentzua topatzen du”.

Juanjoren lorpenik handiena: “Bizitzen ari naizen bizitza oso antzekoa da bizi nahi dudan horrekin”.

Gehiago eskatu daiteke?

Bigarren elurtea

%A %B %e%q, %Y in Mendian Hil Hirian Hil

bigarrenelurteaOlentzerok ondo ikusi ditu zirrikituak Gabon hauetan, eta aurten ere bete-betean asmatu du. Ramon Olasagasti eta Cesar Llagunoren komikia ekarri dit, “Iñurrategi anaiak”. Baita Juanjo San Sebastianen azken liburua ere, “¿Cuánto es mucho tiempo?”

Elurrak ere, aste hauetan, planetaren berotze globalaz ahantzarazi digu. Azken urte hauetan neguak ez dira hain neguak izan eta, su-eten moduan bada ere, oso ongi etorria da nire aldetik bigarren elurte oparo hau. “Mendian bizi, hirian bizi”… Iñurrategitarren komikian, pasarte hau arrantzatu dut: “Ez baita gauza bera neguan mendira joatea eta neguan mendian bizitzea“. Albertoren hitzak hauek ere: “Gu neguaren bila mendira, bizitzaren bila goaz, hotza sentitzera, emozioen bila. Ni goi-mendian, bizitza sinpleenera mugatzen den eremu zailenetan sentitu izan naiz bizien“.

Nik ondo gogoratzen dut behin, Urzainkiko ostatuan, arrebarekin eta Erandioko bi lagunekin asteburua pasatzen, ostalariak esan ziguna: “Hasieran, hasi zinetenean etortzen, ez genuen ulertzen zergatik uzten zenituzten zuen etxe beroak, Iruñean edo Bilbon, hona etortzeko“. (Neuk ere bizitza topatu nuen asteburu hartan Adiko tontor elurtuan, Zilbetitik igota, Arantzarekin, Edu eta haren arrebarekin. Hori gozatua! Egun hartan zortea lagun izan genuen, izan zelako herrira iritsi, kotxean montatu, eta sekulako txingor zaparrada jausten hasi…).

Abenduaren hasieran, lehenengo elurtean, Bilbo izan da geure aterpea. Bertan estreinatu genuen MHHH, bi aurkezpenetan banatuta, eta hirugarren proiekzio batekin propina bezala. Hilabete honetan, Arrasaten aurkituko dugu lehenengo aterpea, Amaia antzokian urtarrilaren 12an. Maskarek erdi estalita bada ere, espero dut aurpegi ezagunak topatzea. Baita ezezagunak ere, noski. Trilogiaren bigarrena, SB, bertan estreinatu genuen 2017an, eta obra horren bi protagonistekin azken hau konpartitzea zoragarria litzateke: Heriotzari eta bizitzari begiratzeko beste ikuspegi bat.

Lan ibilbidean, hainbat pertsona egokitu zait akonpainatzea euren bizitzen amaieran, Arrasaten. Haietako batzuen senideekin jarraitu dut harremanetan gerora ere. Ospitalean hil zen orain dela urte asko aspaldiko paziente bronkopata bat, zeinekin harreman estua izan nuen. Haren alarguna ikusi dut urte hauetan zehar, esate baterako seme bat mendian istripuz hil zenean, Udalatx aldean. Hirian hil. Mendian hil.

Bigarren aterpea Ordizia izango dugu, urtarril zuri honetan, hilaren 21ean. Eta hirugarrena Aretxabaleta, otsailean.

 

Hurrengo elurte arte!

 

 

 

Zutabeak

%A %B %e%q, %Y in Bizi gara!, Mendian Hil Hirian Hil, Zineman

ZutabeakAlondegiaAmsterdam izan zitekeen, Manchester edo Paris. Bilbo da, nire hiria, jaiotzakoa baino adopziozkoa. Eta argazkikoa, garai batean, ardo biltegia izan zen, Indautxu auzoan duela 100 urte baino gehiago eraikitako alondegia.

Zutabeak eraikin bat zutik mantentzeko habeak dira. Zuhaitzen enborren modukoak dira. Baina gizakiok zutik mantentzeko osagaiak ere badira, metaforikoki. Ez erortzea ez da bakarrik norberaren trebezia kontua, kanpoko eragileak daude eta ezin ditugu kontrolatu sarritan. Erorketak onartuta, berriro jaikitzea norberaren hautua da, hau ere kanpotik eraginda dagoen arren. Behin altxatuta, zutik mantentzeko zutabeak zeintzuk ditugu? Nortzuk ditugu zutabe horiek?

Pasa den asteburuan Mendi Film Festival amaitu da. Egun bizi-biziak izan dira, larunbatean gure pelikularen estreinaldiaren bigarren zatia bizi genuen. MHHH baino lehen ikus-entzun genuen pelikula “Shared Vision” (Keith Partridge) izan zen, Eskoziako itsas aldeko bazter zoragarri batean grabatutakoa. Juxe Zuazua, Txema Crespo eta Lide Crespo publikoaren artean zeuden, ondo lagunduta. Mikelen istorioa, haren familiarena eta lagunena, filmaren zutabe nagusietakoa da, bihotzera iristen diren horietakoa. Kurtzebarriko irudiak, Egillorkoak eta Eñauten txeloaren notak osagai ederrak dira horretarako. Borobiltzeko, Izaskun Andonegi ere Golem zinemetan egon zen. Presentzia beroa da beti Izaskunena, espiritualtasunaren zutabea eman diona dokumentalari neurri handi batean.

Izaskunen hitzetan, beste sokalagun bat eduki genuen gurekin: Iñigo Suberbiola. Oso komunikatzaile ona da Iñigo, eta ibilbide profesional sendoa dauka. Abesten ere ipini genuen dokumentalean, Santa Barbarako inguruetan, Zarauztik Getarirako bidean, euria lagun. Pelikularen ahotsak ere ez zuen hutsik egin, Raquel Navarrok. Arantza arrebak, Ruth lehengusinak eta aspaldian mendilagunak izan ditudan Bittor eta Manuk ere ez zuten galdu bigarren aurkezpena. Ezta Marije Goikoetxeak eta Eider Otxoak ere, AH-eko protagonistak direnak. Gau berezia zinez.

Argazkiak errepasatzen, aparta izan da zinemaldia. Beste bost pelikula ere ikus-entzun ahal izan ditut gainera, “Free as can be” (Samuel Cossley), “Into the Canyon” (Peter McBride), “Out of the Blue” (Montaz-Rosset D &S), “L’escalade libérée” (Benoit Regord) eta “Harda / The tough” (Marcin Polar).

Baina astea borobiltzeko, sorpresa bat izan dugu. Mendi zinemaldian egotea nahikoa saririk ez, eta eguzkilore bat pozik jaso genuen Eider Ballinak, Gorka Etxabek eta hirurok, Josu Txintxurreta gogoan. 15 euskal ekoizpen aurkeztu ziren, horietatik 5 aukeratu zuten Sail Ofizialera, eta horietatik MHHH hautatu zuen epaimahaiak euskarazko lanik onentzat. “Iparraldean” (Romain Jamet), “Urmuga” (Mattin Zeberio) eta aurreko domekan aurkeztutako “Aterpean ateri” izan ziren beste izendatuak. Jakina, hizkuntza(k) beste zutabe nagusietakoa d(it)ugu.

Bizi gara!

 

MHHH hedabideetan:

 

Lehenengo elurtea

%A %B %e%q, %Y in Bizi gara!, Mendian Hil Hirian Hil, Zineman

elkarrizketanagoreBilboko igande euritsu batean, Euskalduna jauregi apur bat fantasmagoriko batean, jendearen beroarekin. Egia esan ez zait elementu hobeagorik bururatzen herenegungo jaiotza ospatzeko. Bueno bai, Bilbo elurtua…

Herenegun izan daiteke Himalaietatik gertuen egon naizena orain arte. Sukuren presentzia, Felipe eta Juanjo bezalako munstroak hortxe ukondoz ukondo. Eszenatokia eurekin  konpartitzea, izango balitz bezala gauzarik naturalena. Leku batzuetara bakarrik joango gara bizitza honetan imajinazioarekin, liburuen bidez, dokumentalen bidez. Eta pozik, txango horiek egin ahal baldin badugu!

Aterpean ateri egon ginen, Ruben Crespo eta Mikel Sarasolari esker. Martxoan eta apirilean denok bizi izan genuena islatu zuten, goi kirolari baten ikuspuntutik. Eta amaitu ginen ezinezko jauziak ikusten kayak batekin. Espero dut inoiz bisitatuko dugun Islandia eder hartan (Islandia al zen?).

Jarraian ikus-entzun genuena pelikula labur liluragarria izan zen, animaziozkoa, orain dela 100 urte edo gehiago atzera eginda denboran, txotxongiloekin egindakoa. Ignasi López Fàbregas-ek egundako gutizia bat: El gran hito. Dosi txikitan, gutizia guztiak bezala.

Bueno, guzti-guztiak ez. Geurea ere gutiziatzat hartu dezakegula uste dut, eta dosi handiagotan eskaintzen dugu, metrajeari dagokionez. Gutizia da musika, Eñautek egindakoa eta hainbatek goraipatutakoa. Gutiziak grabazioko lekuak, Zaldibarko Imak, irizpide zuzenarekin, moko fintzat hartu nau. Eta hala da.

Halaber, gutiziak dira aukeratu ditugun uneak. Egia esan, bereziki sufritu dut hirugarren eta azken honetan kanpoan gelditu diren beste une horiekin guztiekin. Josu eta Eiderrek pazintzia eduki dute nirekin eta behar den bezala azaldu didate zergatik hori eta beste hura ez genituen sartu behar, zergatik orden aldaketak. Eskerrak.

Udazkeneko lehenengo elurte honetan ospatu dugu neskatilaren jaiotza beraz. Aurreko bi neskatoak ere abenduan jaioak dira, “Aulki Hutsak” Elgetan eta “S(u/a)minetik Bakera”  Arrasaten. Bilbon eta testuinguru oso berezian hirugarrena, nazioarteko zinemaldi batean, Mendi Film Festivalen. Aurkezle lanetan Aitor Elduaien egon zen, fin-fina gizona. Idahon (AEB) ezagutu ginen duela urte dexente, kasualitatez, eta bizitzak horrelako agertoki batean berriro topatzea ekarri digu. Bertan zegoen zinemaldiko Jabi Baraiazarra ere, honen guztiaren koordinatzailea eta geu MFFen egon ahal izatearen “errudun” nagusia.

Publikoan, etxekoak, lagunak, lankideak eta ezezagunak hurbildu ziren itsasadarraren ondora, aretoa bete zuten eta “Mendian hil. Hirian hil” estreinatu genuen. Andoni Ormazabal, Arantxa Gurrutxaga eta Pello Arrue, Suku Maya, Felipe Uriarte, Juanjo San Sebastián, Eñaut Zubizarreta, Josu Txintxurreta eta Eider Ballina bertan egon ziren. Pena izan zen protagonista guzti-guztiak egon ez izana elkarrekin, pandemiaren ajeak. Hurrengo larunbatean Alondegian beste protagonista batzuk egon ahal izango dira behintzat.

Une horietan sentitzen diren emozioak askotarikoak dira, lehenengoa bizipoza. Gizaki guztiok bilatu eta behar duguna. Hor egotearren, hain ondo lagunduta eta hain dokumental ederra aurkeztearren. Bertigoa ere bai, zortzimilako batean aurretik inoiz egon gabea ni. Gogobetetasuna, trilogia hau borobiltzearren eta zentzua topatzearren bizipen pertsonalei eta profesionalei. Esker ona, alde askotatik. Liseriketa egiten nabil oraindik, besteen inpresioak jasotzen. Baina hitzez adierazi behar nuen nik ere.

Arrakasta eta arrastaka. Bizitzan ikasi behar den gauza bat hauxe da, hankak lurrean jaso behar direla egoera atseginak eta desatseginak. Zutik.

Mendiak bezala.

Aretxabaleta

%A %B %e%q, %Y in Aulki Hutsak, Mendian Hil Hirian Hil, Onkologikoak ez direnak

degurixaBertan kokatuta dago argazkian agertzen den paraje ederra, Oñati, Eskoriatza eta Barrundiako mugetan. Eta bertan dauka egoitza Arteman Komunikazioa-k, doluari buruzko trilogia osatzeko dudan bidelaguna, 2012tik. Zortzi urteko ibilbide emankorra egin dugu orain arte. Oso eskertzeko modukoa.

Bertakoa da Eider Otxoa, Dolulaguna zerbitzuaren arduraduna eta “Aulki Hutsak” dokumentalaren protagonistetako bat. Berarekin batera ezarri nuen behinola marka bat Urkuluko urtegiari itzulia ematen. Inoizko denborarik luzeenean egin genuen, oso gustura, orain arte beste inork gainditu ez duena. Bidelagun maitea dut Eider.

Eta bertakoa zen halaber  Gerardo Iñurrategi, Arrasateko kontsultan ezagutu nuen gizon sendoa eta atsegina, ahots sakonekoa, mendizalea. Paraje horiek guztiak ederto ezagutzen zituen, kontsultara etortzen zenerako mendi buelta bat eginda zeukan beti, laburragoa edo luzeagoa, hitzorduaren orduaren arabera. Beti gogoratuko naiz zelan azaldu zizkidan elurraren euskarazko hitz desberdinak, mota desberdinen arabera. Asko pozten nintzen etortzea tokatzen zitzaionean.

Ezagutu ginenean, urte gutxi batzuk ziren Felix semea mendian hil zelarik, Pakistango Himalaia aldean. Dolua hor zegoen nabarmen. Euskal Herria mailan sekula gertatu den dolu kolektiborik handiena izan zen Felixen heriotzak piztutakoa, Denok gogoratzen gara non geunden albistea jakin genuenean… Urte batzuk geroago, hirian hil zen Gerardo, edo herrian. Menditik gertu,

Hogeigarren urteurrena izan da aurtengo uztailean, Felix Iñurrategirena. Eta Ramon Olasagastik (“Mendiminez”, 2007) eta Cesar Llagunok egunotan argitaratu dute “Iñurrategi anaiak” izenburuko komikia. Mendi Film Festival-en aurtengo edizioan (ez  dok 13!) aurkeztuko dute.

Badakizuenez, geuk ere “Mendian hil. Hirian hil” dokumentala aurkeztuko dugu Bilboko mendi zinemaldian: Abenduaren 6an Euskalduna jauregian (19:00) eta abenduaren 12an Alondegiko Golem zineman (19:15). Bertako soinu-banda Eñaut Zubizarreta protototxelo jotzaile atxabaltarrarena da nagusiki. Kurtzebarrin grabatu genituen irudi ederrak berarekin, dokumentalaren hasieran ikus daitezkeenak. Eñautek kolaboratu izan du Dolulagunarekin ere, Eiderrekin, hileta zibilak antolatzean.

Halaber, Mikel Cresporen bidelaguna izan zen Eñaut, Balaitus gailurretik jaistean hil zen mendizale atxabaltarra. Beste dolu kolektibo bat eragin zuen herrian Mikelen heriotzak, ondo jasotzen saiatu garena. Horretarako, Juxe Zuazua eta Txema Crespo gurasoek eta Lide Crespo arrebak bihotza zabaldu digute. Eta islatzen da filmean.

Jakin-mina piztu dizuet Mendi Filmera hurbiltzeko? Horixe izan da nire helburua.

Osasuna!

 

Esker ona

%A %B %e%q, %Y in Literaturan, Mendian Hil Hirian Hil, Osatzetik Arintzera

gratitudesacksHeriotza onaren ezaugarrietako bat da eduki duzun bizitzarekin daukazun asebetetasun maila. Oliver Sacks neurologo eta idazlea “Grattitude” liburuxkan horixe adierazten du, asebeteta sentitzen dela bizi izandakoarekin, egindako ibilbidearekin, eta bizitza on horrek heriotza on batera eraman zuen.

Pasarte batean horrela esaten du: “Berrogeita bat urterekin hilko nintzela uste izan nuen, alpinismoa egiten ari nintzela, erori eta hanka bat apurtu nuen. Bakar bakarrik nengoen eta hanka ahal nuen bezala oholez bermatu eta besoek lagunduta abiatu nintzen, baldarki, mendian behera. Ordu luze haietan oroitzapenak saldoka etortzen zitzaizkidan, onak eta txarrak. Baina ia denak esker onekoak izan ziren: esker ona besteek eman zidatenagatik eta baita ordainetan zerbait eman ahal izan nielako”.

Mendian hil baino hirian hil zen Oliver Sacks, eta esker ona da testu honen eta liburuxka osoaren gakoa. Esker ona kontu zirkular moduan, gainera, horrela ikusten dut nik behintzat. Ekintza berean eman eta jaso egiten duzulako, beste pertsonak jaso eta ematen duen bezala.

Bestela, esker ona, mediku moduan, sentitzen dut lehenik eta behin pertsona horrek bere konfiantza erakutsi duenean nigan. Bere bizitzaren sartzen lagatzen nauenean eta bihotzaren zati bat erakusten didanean. Eremu sakratua deitzen den horretan sartu ahal izaten zarenean. Juan Gervás, Mikel Baza eta abarrek deitzen duten “kontsulta sakratu” horietan piztu daiteke komunikazio maila oso sakona, elizako aitorleku batean pizten zen antzekoa esango nuke, apaiz edo moja laikoen lanak egiten ditugunez neurri handi batean.

Nafarroako Unibertsitate Klinikan (CUN), esker onaren inguruko proiektua ari dira mamitzen, Atlantes izeneko ikerketa lantaldearen barruan. Ondorengoak dira Carlos Centenoren hitzak, ondo islatzen dutenak nik ere pentsatzen dudana, aurreko paragrafoan esan bezala:

“Que el paciente se haya abierto, me haya dejado entrar y formar parte de su vida. Que ha confiado en mí”.

 

Esker aunitz!

 

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

Skip to toolbar