Txinan abiatu zen pandemia 2019ko abenduan eta Indian bereziki gogor jotzen ari da 2021eko maiatz honetan, baita Nepalen ere. Ez dugu koronabirusari hitz egingo testu honetan, ez, atsedena hartuko dugu. Iñaki Ochoa de Olza iruindarrak (1967ko maiatzaren 29a-2008ko maiatzaren 23a) idatzitako eta 2010ean argitaratutako “Bajo los cielos de Asia” liburu ezagunarekin abiatuko gara, hil eta 2 urtetara aurkeztutakoa.

Gutariko gehien-gehienok sekula ezagutuko ez ditugun mendietan izandako bizipenak irakurtzea bidaia egiteko beste modu bat da, eta fondoan mendi eta paraje haiek apur bat ezagutzeko ere bai. Hainbestetan entzundako izenak, tontor urrun haiek: Kangchenjunga, Everest, Cho Oyu, K2, Shisha Pangma, Gasherbrum I eta II, Broad Peak, Lhotse, Ama Dablam, Nanga Parbat, Makalu… Liburua lerro zuzena baino suge batek egindako bidea bezain bihurritua da, Iñakik berak munduko 14 gailurrik altuenak igotzea ez zuen jotzen helburu nagusitzat hastapenetan. Goi mendiko mundu hartan modu nahiko librean ibili zelako inpresioa gelditu zait haren testuak irakurrita.

Zerrenda osatzeko, bi izen falta izan zitzaion azkenean: Kangchenjunga (igotzen saiatu zen lehenengo zortzimilakoa) eta Annapurna, igotzeko saiakeran bertan hil zen. Ederto kontatzen du Jorge Nagore kazetariak zer gertatu zen han duela 13 urte, “Los 14 de Iñaki” liburu erabat gomendagarrian. Mundu tamalgarri honetan elkartasuna ere posiblea dela erakusten duelako, 14 pertsona mobilizatu egin ziren Annapurnako bazter haietan erreskate saiakera hartan. Pablo Iraburuk jaso zuen istorio triste baina eder hori “Pura vida” dokumental zoragarrian.

Erreskate talde inprobisatuak ez zuen lortu Iñaki bizirik ekartzea, baina beste kontu garrantzitsu batzuk lortu zituzten: Bakarrik ez hiltzea, zainketa haiek ematea, giza presentzia beroa. Jorge Nagorerenak dira hitzak, itzulita: “Iñaki zaintzea, ordu batzuk geroago hil zen arte, alpinismoaren historiaren zati bat bihurtu da, eta bihotz onekoa izatearen muina bera da. Ueli Steck ez zen ezkutatu, bizitza jokoan ipini zuen, Iñakirengana heldu zen, botikak eman zizkion, elikatu zuen, zaindu zuen, bizitza ematen saiatu zen, oxigenoarekin atzetik zetozenak garaiz iritsiko zirelakoan. Saiatu zen bizkortzen hil zenean eta, azkenik, arrakala batean ehortzi zuen. Iñaki Ochoa de Olzak gizaki aparta eduki zuen alboan hil zenean”.

Ueli Steck (1976ko urriaren 4a-2017ko apirilaren 30a) Himalaian ere hil zen, duela 4 urte. Baita erreskate taldearen Alexei Bolotov ere (1963ko urtarrilaren 20a-2013ko maiatzaren 15). Patu bera eurentzat ere.

Sarritan zaila da ulertzea kaletik nondik datorren mendiko pasioa, Ochoa de Olzaren liburura itzulita: “1990eko udaberrian amets hiritarretik esnatu nintzen. Ez dut ezer jakin nahi unibertsitate ikasketetatik edo irakasle aspergarri haietatik. Esnatu naiz nahi dudan bizitzara. Ez dakit nik aukeratu dudan edo gehiago izan den alderantziz. Baina gertatu da eta orain bide bat aurkitu dut, nirea izango dena. Berari jarraitu baino ez dut egin behar”.

Norberaren etxea zein da? “Iritsi gara, azkenean etxean gaude. Etxea zure bihotza dagoen lekua besterik ez da, eta altuera hauetan gureak jabea badauka: Mendi hauek”.

Baita heriotzaren inguruko hausnarketak ere: “Aurreko hilabeteetan, nire amaren gaixotasunarenak, senak esan zidan heriotza dela bizitzari zentzua ematen diona. Eta K2 basatian bisitan etorri zitzaigun dotore jantzita. Bizitza ez da existitzen heriotza gabe. Sinplea ematen du, baina ez da. Beharbada horregatik ez digute eskolan irakasten”(…) “Nire amak orduan ez zekien K2 ia minbizia bezain hilgarria dela”.

Puntu hauek eta beste batzuk jorratzen ditugu “Mendian hil. Hirian hil” dokumentalean, zuetariko batzuk dagoeneko ikus-entzun duzuena. Debagoienean, Arrasaten bi aurkezpen jendetsu gogoangarri haietako batean akaso egon zinen, Aretxabaletako sei ostiral haietako batean, Aramaion, Eskoriatzan, Antzuolan edo Elgetan. Oñati eta Bergarara oraindik ezin izan gara hurbildu. Abenduan Bilboko Mendi Film zinemaldian estreinatu ostean, Ordizian, Tolosan, Zarautzen eta Donostian ere aurkeztu izan ahal izan dugu Gipuzkoan.

Euskal Herriko zeruen azpian, ibilbide polita egiten ari gara Araban ere. Lehen aipatutako Aramaioz eta Gasteizez gain, Aiaraldean ere egon izan gara, Amurrion eta Laudion. Bizkaian, Bilbo eta gero Zaldibarretik deitu ziguten, eta laster itzuliko gara Durangaldera, Iurreta eta Mallabira. Nafarroan, Iruñea bisitatu ondoren laster joango gara Bortzirira, Lesakara.

Heriotzaz hitz egiten dugu, eta batez ere bizitzaz. Gertakari tragikoen ostean, aurrera jarraitzen duen bizitza honetan proiektu ederrak sortu daitezkeelako, SOS Himalaya edo Baltistan fundazioaren kasuetan bezala. Bizitza biderkatuz. Eta bizitza ospatuz, Urretxuko Mendi Festan edo Aretxabaletako Bizir Egunean bezala. Koronabirusak eragotzi zituen iaz, baina aurten zirrikituetatik formula berriak asmatu dituzte herri bietan besoak gurutzatuta ez gelditzeko. Aurrera Bizitza!

Geure lurraldeetatik kanpo, lehenengo irteera egin dugu Burgosera. Udazkenean espero ditugu gehiago, Torelló herriko “Festival de Cinema de Muntanya” ezagunean adibidez. Eta, harrigarria bada ere, Brasilgo mendi zinemaldi batetik ere proposatu digute parte hartzea udagoien aldean. Hego Amerikako zeruen azpian.

Irimo mendira igo nintzen lehenengo aldian, abiapuntua ez zen Urretxu izan. Paziente antzuolar bat neukan kontsultan, eta berak hitz egin zidan “7 puntetako” ibilaldiaz, haren herritik igota. Gogoratzen naiz gurutzearen balkoira iritsi nintzela eta azpian Urretxu eta Zumarragako bazterrak ikusi nituela behean, eta fondo-fondoan Aizkorri alde ederra. Urte batzuetara, Zumarragako ospitalean amaitu nintzen lanean, eta Legazpi aldetik Korosti, Arrola eta inguruko mendiak ezagutzen joan nintzen, baita Oñati aldetik ere Aurrekomendi, Lizargarate eta ingurukoak, Antzuolako mugetan daudenak.

Atzo aurkeztu genuen Torresoroa aretoan azken dokumentala, Arrola mendi elkarteak antolatuta, Mendi Tourra izan eta gero. aste berean. Lasaitasunez hurbildu nintzen hara Arrasatetik. “Aulki Hutsak”-en aurkezpenarekin sekulako oroitzapen onarekin gelditu nintzenez. Plaza polita benetan, oraingo honetan ere hutsik egin ez duena. Aurpegi ezagunak tarteka, lankideren bat, lankide ohiren bat, gaixoen senideak. Solasaldia hasieratik animatu zen, arimak pizten joan ziren, sakon iritsi ginen nahiko era naturalean.

Besteak beste, azpimarratu genuen bakarrik ez hiltzeak daukan garrantzia. Itsas mailan, ospitale batean edo 7.000 metrotik gorako altueran, Iñaki Ochoa de Olzaren kasuan bezala. Jorge Nagorek definitu duen moduan, Iñakik gizaki aparta izan zuen alboan hil zenean 2008an: Ueli Steck.

“Cuidar de Iñaki hasta que este murió unas horas más tarde forma parte de la historia del alpinismo y es la esencia misma de la bondad. Ueli Steck no se ocultó, se jugó la vida, llegó hasta Iñaki, le dio medicinas, le alimentó, le cuidó, le trató de insuflar vida esperando que quienes venían por detrás con oxígeno llegaran a tiempo, le intentó reanimar cuando murió y, finalmente, le dio sepultura en una grieta. Iñaki Ochoa de Olza murió acompañado por un ser humano excepcional”. (Jorge Nagore).

9 urte geroago, gaurko egunez hil zen Steck suitzarra ere, 2017ko apirilaren azken egunean, Nepalgo Nuptse mendian. Ohorea eta oroimena merezi dituzte mendizale hauek, gure hildako guztiek bezala. Bizidunoi tokatzen zaigu eurei buruz hitz egitea, tarteka tristeziaz, tarteka umorez, lasaitasunez, harrotasunez, esker onez, bizipozaz.

Espainiako hiriburuan, egun hauetan agintari batek aldarrikatu ditu hain hiri erraldoian bizitzearen “marabillak”. Nik nahiago dut Euskal Telebistako bi ganberro horiek Antzuola bezalako herri txikiei buruz esaten dutena: “Hau baldin bada infernua, gora infernua, eta biba zuek!”.

PD.- Hurrengo geldialdia… Zarautz!

Neure hirian abenduan estreinatzea, Mendi Film Festivalean, Bilbon. Urtarrilean bi saio jendetsu haiek egitea Arrasaten. Datorren hilabetean neure herrian azkenean aurkeztea, Mendi Tourrean, Zarautzen. Eta aste honetan, jaiolekuan.

Burgosen bizi zen amona, amaren aldetik, abuela Mary. Van Golem zinema aretoetatik oso gertu, Briviesca kalean. Burgos nire amonaren etxea zen niretzat. Hango nongotasuna ez daukadan arren, bertan bizi izan ez naizelako, sekulako lotura afektiboa daukat hiriarekin. Oroitzapen on mordoa ditut, horietako batzuk zinemarekin lotutakoak: Txikitan, Gamonal auzoan zinema bat bazegoen, eta anaia, arreba eta lehengusuarekin joaten nintzen arratsaldeko saio bikoitzetara Gabonetan edo. 16:00etan sartu eta 19:00etan edo 20:00etan irten. Gaztetan, Golem aretoak zabaldu zituzten, orain dela 20 urte edo gehiago. Karrera garaian, Burgosera joaten nintzen partzialak ikastera, Aste Santuan. Han egoten nintzen enklaustratuta: gosaldu-ikasi-bazkaldu-ikasi-afaldu-lo zen bizimodua. Amonak esan behar zidan etxetik zeozer ateratzeko. Eta tarte bat hartuz gero, filmen bat ikus-entzutera joateko izaten zen. “La lista de Schindler” bezalako pelikulatzarrak ikusi nituen garai hartan.

Ostegunean Virginia Ruiz erradionkologoak lagundu ninduen dokumentala eman osteko solasaldian. Granadan ezagutu ginen, mundu birtualetik kanpo, Virginia eta biok. 2017ko maiatzean izan zen, H-UCI mugimenduak antolatutako  jardunaldi zoragarri batzuetan. Urrun gelditzen dira garai berez hurbil horiek, kongresuak egiten genituenak. Eta urrun gelditzen da osasungintzaren humanizazioa pandemia garai honetan. Honi buruz ere solastatu ginen herenegun erdi betetako Van Golem aretoan: Jendea bakarrik ez hiltzearen garrantziaz, doluaren garrantziaz. Publiko parte hartzailea izan genuen, “Hirian hil” profilekoa. AECC elkarteko psikologoa, medikuak, erizainak, hiritarrak. Angélica González Diario de Burgoseko kazetaria ere hurbildu zen (“Decir adiós en paz”), asko nabaritzen da noiz idazten den bihotzetik eta sinestuta eta noiz den buruko ariketa huts bat. Juan Rodríguez ere besaulkien artean egon zen, Arrasaten izan genuen egoiliar moduan “atzo” arte, eta orain bere hirian dabil lanean. Juanek inork gutxik jorratzen duen gaiari ekin zion gurekin egon zenean, espiritualtasunaz eta zainketa aringarriez. Giro oso polita piztu zen zineman, pelikulan aipatzen dugun etxeko sua bezalakoa.

Bestela, batek baino gehiagok azpimarratu zuen Euskal Herrian dagoen mendizaletasuna, Burgos aldean hain errotuta ez dagoena. Egia da, eta neurri handi batean mendiek egiten gaituzte garen bezalakoak, nire kasua da behintzat. Duela urte batzuk, Burgosko probintzian pare bat Galeusca egin izan ditugu Luisek, Franxok eta hirurok. Lehenengoan San Millán (probintziako altuena) eta Pico Mencilla igo genituen, Demandako mendilerroan. Bigarrenean, Obarenes mendietan (Monte Umión) pozik ibili ginen, Frías eta Pancorbo herri ikusgarrien artean.

“Las montañas nos liberan, nos iluminan, nos redimen. Las montañas nos hacen ser como somos, nos dan y nos quitan la vida”. Iñaki Ochoa de Olza.

Pasa den astean Bizkaiko bigarren udalerrian, Zaldibarren, egon eta gero, eta datorren astean Antzuolara joan baino lehen, Burgosko emanaldia izan da EHtik kanpo egin dugun lehendabizikoa.

Ortzemugan beste batzuk ere antzematen dira.

Ostiralean hirugarren udalerri arabarra bisitatu nuen pelikularekin: Gasteiz eta Aramaio ostean, Amurrio. Bertako antzoki txukunean izan zen proiekzioa, Mendiko Lagunak taldeak antolatuta, jardunaldi batzuen barruan. Laster Mendi Tourra bera handik ere igaroko da.

Bilbotik Aiaraldera sartzen ari nintzenean errepidez, Gorobel/Sálvada mendilerroa ikusi nuen berriro ere, aspaldiko partez. Paisaia haiek garai batean nahiko familiarrak ziren, baina urteak ziren ez nintzela bueltatzen, poztu nintzen. Duela hogei urte parajeak ezagutu nituen Maiderrekin, gazteak ginenean eta seme-alaba barik. Sekulako buelta ederra egin genuen, gogoangarria: Orduña-Txarlazo-Tologorri-Lendoñogoiti. Beste egun batean Eskutxi eta Ungino ere bisitatu genituen, haiek garaiak!  Pello txikia zenean, bestela, mendi buelta errazak elkarrekin egiten hasi ginenean, Lezama auzoaren bueltaren bat gogoratzen dut, Uzkianoraino. Bakarka ere Baranbiotik txango bat baino gehiago egin izan dut Gorbeialdean. Beste alde batetik, Delika eta Goiuriko urjauziak bisitatu izan ditugu. Sojoko landetxe dotore hartaz ere oroitzen naiz, gurasoak behin egon zirena. Laudion lagun minak zeuzkaten aspalditik.

Aiaraldeko mugetan, Gordexola herri bizkaitar ederra dago. Eta bertan bizi da lankide ohia eta laguna den Miren Antuñano. Ostiralean hurbildu zen Amurrioko zinemara, eta horregatik bakarrik merezi izan zuen bidaiak. Lagun zaharrak berriro topatzeak ematen duen poza, horixe sentitu nuen. Orain dela oso gutxitik ezagutzen dut, bestela, Irene Aspuru amurrioarra. Txiolari mendizale fina da, eta hilabete ilun hauetan bera da bakarrenetarikoa Twitterren bizipoza azpimarratzen duena. Eztabaida sutsu eta zarata horren guztiaren erdian, asko eskertzen dira mendiko argazki horiek. Lehengo egunean ezagutu nuen aurrez aurre, mundu birtualean bezain jatorra.

Solasaldi elebidun labur baina atsegina izan genuen. Gogoratu nintzen “Aulki Hutsak” aurkezten ibili ginen garaiaz, eta zelan 2014 hartan Fagor-ren krisialdia egon zen. Doluari buruz ari ginen berbetan, heriotzarekin lotuta,baina bestelako dolu kolektibo handia izan zen hura Arrasaten eta Debagoienean. Urteetan lantokia izandakoa bat-batean galduta, inork ere pentsatuko ez zuena kooperatiben mundu horretan. Ba 2021 honetan, lan lurrikara bat gertatzen ari da aste hauetan Amurrio aldean, Tubacex enpresarekin lotuta. Ea zelan amaituko den kontua, baina bitartean kezka handia dago bailara hartan. Araba zuri-gorrian.

Osasuna!

PD.- “MHHH. Garaiera handiko lana”. Ixone Santamaria (Zinea.eus).

Bideaz gozatzea, eta ez bakarrik tontorretaz, bizitzaren beste irakasgai bat da. Helmugen arteko bideetan zenbat leku eta pertsona interesgarri topatu ditzakegun…

Iruñea eta Gasteiz (Donostia) arteko bidean, Irurtzun dago. Denbora luzea zen hotel batean geratzen ez nintzela, urruti gelditzen da benetan birusaren aurreko garaia. Eta faltan botatzen nuen. Sakanako haran horrek iparraldean Aralar eta hegoaldean Andia eta Urbasako mendilerroak ditu. Andiako ekialdeko muturrean, Irurtzunen ondoan, Satrustegiko mendiak daude, Arakil eta Ollaran artean. Bidean geldialdi bat egiteko aitzaki aproposa.

Mendebalderago, Arabako Lautada, Asparrena, Araia ditugu. Eta Aratz mendia. Bertakoak dira Mikel Vicente eta Ainhoa Ortiz de Guinea aspaldiko lagunak, Gasteizera hurbildu zirenak Florida zinemetan dokumentala ikus-entzutera eta elkarrekin egotera. Bizitzak irakaste digun beste kontu bat da presentziak baloratzea ausentzien gainetik, Garrantzitsua da oreka mantentzeko. Gasteizko solasaldian, “sherpa” moduan Patxi del Campok lagundu ninduen. “Vivir con Voz Propia” ekimenaren sustatzailea da, eta komunitate errukitsuen mugimenduan bidelaguna. Hurrengo maiatzean pelikula eskainiko dugu berriro Arabako hiriburuan, VVP-ren barruan. Eta udazkenean espero dugu Zakatumba jaialdian eta Oihaneder Etxean egotea.

Mendi Tourretik eta Mendi Filmetik kanpo gauzak zailagoak dira, jende uholdeak albo batean gelditzen dira. Eta horixe gertatu zen Nafarroako hiriburuan ere. Carlos Golemek anfitrioi lanak egin zituen, eta solasaldi mamitsua izan genuen, Gasteizen bezala. Pili Ganuza gogoratu genuen, eta bere hitzak: Mendia mendia dela, altuera batekoa izan ala bestekoa. Himalaian ala Pirinioetan. Metroetan neurtzen ditugu mendiak, urteetan bizitzak, ikusle kopuruan publikoa. Zenbat. Eta horretaz gain, interesgarriak dira zabaltzen diren ateak. Iruñeko emanaldietatik ireki zen ate hau bezala (mila esker Beñat Zaldua!). Edo SOS Himalayarekin zabaldu behar duguna.

Bilbon beste hainbeste gertatu zen, Alondegiko Golem areto ederretan. Julio Gómez izan nuen alboan, bera ere mugimendu errukitsuaren bidelaguna eta beste hainbat saltsatan, “Aulki Hutsak”-en adibidez. Juanjo San Sebastián ere solasaldira etorri zen, eta zenbat den denbora asko azaltzen saiatu zen. Zenbat. Publikotik, txapela kentzeko moduko heriotzak hirian ere gertatu daitezkeela gogorarazi zigun Iker Lope Bergarak. Haren aitaren bizitzaren amaiera etxean gurekin konpartitu zuen, mediku moduan atenditzeko zortea izan nuena. Modu distraituagoan egiten diogu aurre heriotzari hirietan. Izaskun Andonegiren (Bidegin elkartea) hitzak dira, eta hala da.

Izaskunek, Lori Thompson-ek (Matia Fundazioa) eta hirurok solasaldi dotorea eskaini ahal izan genuen Principe zineman . Ez zen lehenengo aldia horrelako bat egiten genuela, AH-ekin elkar ezagutu genuen eta bidean topo egin dugu behin baino gehiagotan, zorionez. Eurekin nabaritzen dudan jarioa eta naturaltasuna zinez atseginak dira, eta hori transmititzen da. Lau hiriburuen artean jendetsuena izan zen Donostiakoa, estreinaldia egiteko falta zitzaiguna. Eta Lorik azpimarratu zuen zerbait, denon pentsamenduan dagoena: Zein ederra den publikoarekin aurrez aurre egon ahal izatea garai ilun hauetan, alegia. Hain zuzen ere publiko artetik etorri zitzaigun iruzkin polit bat, nik behintzat asko eskertu nuena: Isabel Landarentzat dokumentala baliogarria izan da alpinisten jokabidea hobeto ulertzeko. “Zergatik?” galderari erantzuten laguntzeko.

Martxoaren 12an ekin genion “Hiriburu Tour” honi, eta Donostian martxoaren 25a arte luzatuko dugu. Ustekabe zoragarria izan da, espero ez genuena. Udaberriaren hasiera honetan.

Postdata; “Kontraesana dirudi, baina heriotza ederrak ere posible dira” (Gara, 2021/03/22).

Postdata bis: “Beldurrik gabe bizitzearen garrantzia transmititu nahi dugu” (Naiz Irratia, 2021/03/23).