You are browsing the archive for Onkologikoak ez direnak.

Aretxabaleta

%x %A in Aulki Hutsak, Mendian Hil Hirian Hil , Onkologikoak ez direnak

degurixaBertan kokatuta dago argazkian agertzen den paraje ederra, Oñati, Eskoriatza eta Barrundiako mugetan. Eta bertan dauka egoitza Arteman Komunikazioa-k, doluari buruzko trilogia osatzeko dudan bidelaguna, 2012tik. Zortzi urteko ibilbide emankorra egin dugu orain arte. Oso eskertzeko modukoa.

Bertakoa da Eider Otxoa, Dolulaguna zerbitzuaren arduraduna eta “Aulki Hutsak” dokumentalaren protagonistetako bat. Berarekin batera ezarri nuen behinola marka bat Urkuluko urtegiari itzulia ematen. Inoizko denborarik luzeenean egin genuen, oso gustura, orain arte beste inork gainditu ez duena. Bidelagun maitea dut Eider.

Eta bertakoa zen halaber  Gerardo Iñurrategi, Arrasateko kontsultan ezagutu nuen gizon sendoa eta atsegina, ahots sakonekoa, mendizalea. Paraje horiek guztiak ederto ezagutzen zituen, kontsultara etortzen zenerako mendi buelta bat eginda zeukan beti, laburragoa edo luzeagoa, hitzorduaren orduaren arabera. Beti gogoratuko naiz zelan azaldu zizkidan elurraren euskarazko hitz desberdinak, mota desberdinen arabera. Asko pozten nintzen etortzea tokatzen zitzaionean.

Ezagutu ginenean, urte gutxi batzuk ziren Felix semea mendian hil zelarik, Pakistango Himalaia aldean. Dolua hor zegoen nabarmen. Euskal Herria mailan sekula gertatu den dolu kolektiborik handiena izan zen Felixen heriotzak piztutakoa, Denok gogoratzen gara non geunden albistea jakin genuenean… Urte batzuk geroago, hirian hil zen Gerardo, edo herrian. Menditik gertu,

Hogeigarren urteurrena izan da aurtengo uztailean, Felix Iñurrategirena. Eta Ramon Olasagastik (“Mendiminez”, 2007) eta Cesar Llagunok egunotan argitaratu dute “Iñurrategi anaiak” izenburuko komikia. Mendi Film Festival-en aurtengo edizioan (ez  dok 13!) aurkeztuko dute.

Badakizuenez, geuk ere “Mendian hil. Hirian hil” dokumentala aurkeztuko dugu Bilboko mendi zinemaldian: Abenduaren 6an Euskalduna jauregian (19:00) eta abenduaren 12an Alondegiko Golem zineman (19:15). Bertako soinu-banda Eñaut Zubizarreta protototxelo jotzaile atxabaltarrarena da nagusiki. Kurtzebarrin grabatu genituen irudi ederrak berarekin, dokumentalaren hasieran ikus daitezkeenak. Eñautek kolaboratu izan du Dolulagunarekin ere, Eiderrekin, hileta zibilak antolatzean.

Halaber, Mikel Cresporen bidelaguna izan zen Eñaut, Balaitus gailurretik jaistean hil zen mendizale atxabaltarra. Beste dolu kolektibo bat eragin zuen herrian Mikelen heriotzak, ondo jasotzen saiatu garena. Horretarako, Juxe Zuazua eta Txema Crespo gurasoek eta Lide Crespo arrebak bihotza zabaldu digute. Eta islatzen da filmean.

Jakin-mina piztu dizuet Mendi Filmera hurbiltzeko? Horixe izan da nire helburua.

Osasuna!

 

Bigarren olatuan

%x %A in Bizi gara!, Onkologikoak ez direnak

rokaputaPandemiari buruz berbetan, Goiena Telebistan egon nintzen duela hilabete bat, azkeneko aldiz, Txomin Madinaren saioan. Elkar agurtu genuen desio onekin, hurrengo hilabetean egoera egonkorra eta lasaia edukiko genuelakoan. Izan ere, momentu horietan koronabirusaren PCR positiboen zenbakiak beherantz zetozen Hegoaldeko lau probintzietan, 3 aste jarraian horrela egon zen, ospitaleratutako gaixoen kopurua ere egonkor zegoen. Arrasaten, Gipuzkoan eta EAE osoan. Nafarroa zen herrialde kezkagarriena, orain den bezala.

Gauzak modu azkarrean okerragotu dira, urrun gaude oraindik martxo eta apiriletik, baina bilakaera kezkagarria da. Lehenengo olatuan ez bezala, Gipuzkoa da herrialderik kolpatuena, eta orduan intzidentzia tasa baxuak eduki zituzten udalerriek orain datu okerragoak dituzte. Zumarraga da momentu honetan ospitale eta zonalderik okupatuena, eta ondorioz Donostia Ospitaleak ere gaixo birusdun kopuru altuegia dauka. Bestaldean, Gasteizko datuak dexente hobeak dira lehenengo olatuan baino, zorionez Debagoieneko pazienteentzat. Arrasateko ospitalean ere kontuek ez dute gainezka egin, eta datozen asteetan ikusiko dugu ea eutsiko diogun.

Etxealdi edo konfinamenduko mamuak berriro hemen ditugu, Ipar Euskal Herrian bertan eta Frantzia osoan neurria martxan dago, apur bat leunagoa bada ere. Etsigarria da, edozein modutan, atzeraka egin izana berriz ere. Bakoitzari berea eman beharko genioke, eta ez errudunak bilatu modu arin eta sinplean. Familia barneko eta lagun arteko topaketetan hainbat kasu antzematen dira, %25-33a dira. Non gertatzen dira kutsatzeen gainontzeko %66-75a? Lanean, garraio publikoan? Jarduera ekonomikoa martxan mantentzeko mugimenduetan infektatzeko aukera dago, eta beste aldean langabeziaren arriskua. Oreka konplikatua.

Ataka honetatik ateratzeko, eskala handian egiten ari dira PCR probak uztailetik aurrera. 5.000, 7.000, 9.000 egunean. Arakatzaileek sekulako lana egiten ari dira, laborategiek ere esfortzu itzela egiten dute, aitortzeko modukoa. Sare horretan, Lehen Mailako Arretako familia medikuak eta erizainak jo eta ke dabiltza. Gogor ari dira pairatzen pandemia honen gainkarga osasungintzaren oinarrietan, osasun zentroetan. Aurrez aurreko kontsultak murriztu behar izaten dituzte, eta telefonoz egindako jarduera hartzen diete denbora gehiena. Hau ez da ondo ulertzen gizartearen aldetik, sarritan gaixoek jotzen dute Larrialdietara, osasun sistema hankaz gora ipini du birus honek.

Argi eduki behar dira gauzak eta, perspektiba galdu gabe, hor jarraitzen duten minbizia, Alzheimerra eta hainbat gaixotasun kroniko egunerokoan mantendu. Lehenengo olatuan, birusdunak ez diren paziente guztiekin harremana mantentzea mesedegarria izan da eurentzat, lehenik eta behin, baina baita osasungilearentzat ere, nire kasuan behintzat hala izan da. Eta berdin bigarren olatu honetan. Bakardadea eta isolamendua dira saihestu beharreko egoerak, beti ere bakardade hori norberak bilatutakoa ez denean, kasu gehienak alegia. Eta horiekin lotutako buruko desoreka guztiak, sufrimendua ekartzen duten antsietatea, larritasuna, depresioa eta beste asaldura psikiko eta psikiatriko batzuk, azken 7 hilabete hauetan sarriegi ikusten ari garenak. Batik bat adineko pertsonengan.

Eta zelan dago osasun mentala osasungileengan? Ikerketa zehatzak ez ditut irakurri, hilabete hauetan garatutako iritzi pertsonala baino ez da hau. Egoera emozionalari buruz, esango nuke haserrea dela hedatuena. Haserrea egoera etsigarriarekin berarekin, gizalegezko portaerak erakusten ez dituzten herritarrekin, agintariekin, … Nekea da ohiko beste ondorio bat. Nire kasuan, tristura da tarteka sentitzen dudana, hiritar moduan beti ere, pertsona moduan. Horregatik argi daukat bizipoza bilatu behar dugula, depresioetan ez sartzeko, erresilientzia lantzeko. Horregatik dira beharrezkoak kultura, mendia, kirola eta abar. Aire librean kutsatzeko posibilitatea askoz ere baxuagoa. Eta leku itxietan, nabarmentzekoa da zein kasu gutxi topatu dira kultura ekitaldietan, kontzertuetan, antzerkian, zineman eta abar. Zinemaldiko datuak ikusgarriak izan dira zentzu honetan.

Panorama are gehiago argitzeko, koronabirusaren aurkako lehenengo txertoak abenduan iritsi daitezkeelako zantzuak badaude. Mesfidantza dago arlo honetan, beldurra barne, balizko albo ondorioei dagokienez. Tratamendu espezifikorik ez daukagunez, txertoa da estrategia kimiko nagusia. Gripearen aurkakoa lehenago, gainkarga asistentziala ez gehitzeko, eta eskuragarri egongo denean Covid19aren kontrakoa. Profesional mordoa dabil pandemiaren hasieratik txertoen bila, une honetan hamar bat txerto kalera ateratzeko prestatzen dabiltza. Beti kontuan hartzekoak dira farmakoen eta txertoen albo ondorioak, baina baita gaixotasunek eurek eragiten dituzten arriskuak, kasu gehienetan handiagoak direnak, heriotza barne jakina. Zalantza gutxi ditut nik txertoari buruz, aje guztiak gora-behera, daukagun egoera tamalgarria baino zerbait hobea izango delako beti. Lehenengoa izango naiz ipintzen, martxan egongo denean.

Amaitzeko, Twitterren baldin bazabiltzate, gomendatzen dizuet irakurtzea bereziki aktiboak diren eta material eguneratu eta interesgarria txiokatzen duten erreferentziazko pertsona hauek: Gorka Orive, Ugo Mayor eta Jonathan Caro (EHU), Ana Galarraga (Elhuyar) eta Javi Yanguas (Aubixa, La Caixa). Jonathan eta Javi, bereziki, zahar-egoitzen egoerari eta adinkeriari buruz,azken hau beste baterako utzi dezakegun beste gai interesgarri bat.

Osasuna!

Duintasun terapia

%x %A in Beste terapia batzuk, Onkologikoak ez direnak

DuintasunTerapiaHarvey M. Chochinov psikiatra paliatibista kanadarra da, Manitoba probintziakoa, herrialdeko erdialdean. Duintasun terapia delakoaren sortzaile nagusia da, eta mundu anglosaxoian hedatuta dago bereizki, Australia, Erresuma Batua eta AEBetan. Euskal Herrian ere, Iruñeko CUNen lantzen ari diren teknika bat da, hain zuzen ere bertan lan egiten duen Marina Martínez lankidearen bidez eduki dut honen berri urte hauetan, Zainketa Aringarrietako jardunaldi eta biltzarretan. Eta beti jakinmina piztu dit.

Aste hauetan, azkenik, aukera eduki dut nik neuk praktikan ipintzeko paziente batekin (P). Gaixotasun neuroendekatzailea pairatzen du P-k, ez dago fase aurreratuan berez, baina hilabete batzuk badira paliatiboetako kontsultan ikusten dudala. Lehenengo bisitan bertan, hiltzeko bere desioa azaldu zidan itzulinguruka ibili barik. Serenitatez esan zigun, ondo hausnartuta bezala, erabaki tinko moduan. Bizitzari zentzurik topatu ezinda, gaixotasuna baino lehen emakume bereziki aktiboa izanda, sufrimendu existentzialaren zantzuak nabarmenak ziren.

Testuinguru horretan heriotza aurreratzea legala ez izateaz gain, medikoki ere ez dauka justifikaziorik kasu honetan. Sedazio paliatiboa adibidez. Ez daude irizpide klinikorik horrelakorik planteatzeko ere. Opioiderik ere ez du behar, larriminaren aurkako botikak apenas hartzen ditu. Ataka honetan, bururatu zitzaidan farmakologikoak ez diren estrategiaren bat bilatzea, geure arteko solasaldietatik haratago. Eta duintasun terapiara iritsi nintzen.

Bi saiotan, P-ren biografiaren pasarte batzuk errepasatu ditugu, berarentzat nabarmenak izan direnak. Modu argian erantzun du. Pozik egon da gogoratzean. Ezpainak pintatuta etorri da, maskara jaisten ondo ikusteko. Senarra ere orain arte ez dut barrez ikusi. Gustura egon dira eta ni ere bai. Bigarren egunean, argazki album bi ekarri ditu, aipatu dituen pertsonei nik aurpegia ipintzeko. Lurralde sakratuetan sartzea baimenduz bezala. Geure lana gogorra da tarteka, bai, baina unetzar hauek ere bizitzen ditugu.

Baina zer da duintasuna? P-ren erantzuna oso ona da: Zintzotasuna.

Miguelen alaba

%x %A in Bizi gara!, Humanizazioa, Onkologikoak, Onkologikoak ez direnak

vietnamcomicAtzo premiazko moduan paziente bat ikusi nuen kontsultan (zorionez ez du ezer larririk ematen). Lehenengo begi kolpean, maskaren azpian, ezagutu ninduen, eta bere burua aurkeztu zuen aspaldiko paziente baten alaba bezala. Miguel aitaz gogoratzen naiz, aurpegia modu lausoan etortzen zaidan arren. Hurrengo kontsulta egunean ekarriko dizkidala argazkiak esan dit.

Horra hor aurrez aurreko kontsulten garrantzia. Elkar ikustearen garrantzia, eta beste modu batean hitz egin ahal izatearena. Pandemiaren garai gogorrenetan ere mantendu nuen gutxieneko arreta kontsultan aurrez aurre (Paliatiboetan bereziki), eta hemendik aurrera horrela jarraitzeko asmo osoa daukat. Onurak begi-bistakoak dira, hitzez hitz.

Eta aurrekarien garrantziaz idatzi nahi nuen post honetan, halaber. Besteak beste familia aurrekariak, nondik gatozen jakiteko, noren zainketan ibili zaren aurreko urteetan, zein dolu edo doluak dituzun, noren alaba zaren. Badago esaldi bikain bat esaten duena adeitasunez tratatzeko jende guztia, aurrean daukazunak zer zauriak dituen ez dakizulako.

Egun hauetan komiki bat irakurtzen nabil (zenbat pozten naiz Zarauzko liburutegia berriro martxan dagoela!): “The Best We Could Do: An Illustrated Memoir” (Thi Bui, 2017), gazteleraz “Todo lo que pudimos”. Bertan, egileak kontatzen du haren istorioa AEBetan etorkin moduan, Vietnamdik joandako familia baten alaba izanik. Aurreko hamarkadetan jatorrizko herrialdean gertatutako egoera latz guztiak, Frantziako Indotxina zenetik AEBetako Vietnamgo inbasioa arte (Bidenabar, ondo datorrena historia garaikidea errepasatzeko).

Nondik gatozen, noren zainketan ibili garen, noren seme-alabak garen edo ginen. Denok ahal duguna egiten dugulako.

Mila hildakotik gora

%x %A in Bizi gara!, Humanizazioa, Onkologikoak ez direnak, Suminetik bakera

Covid19MapaZenbakiekin neurtzen ditugu osasun datuak, hondamendien ondorioak, hauteskundeen emaitzak, indikatzaile ekonomikoak, greben jarraipen maila… Zenbat hildako, zauritu, sendatu. Zenbat ospitalean, etxean, ZIUetan. Kurbak, portzentajeak, mapak. Filosofia paliatibistaren arabera, badakigu zenbaki guztien atzean izen-abizenak daudela, biografia zehatzak. Humanizazioaren mugimenduan argi adierazten dugu pertsona bakoitzak axola duela.

Aldi berean, neurketak behar ditugu kokapena behar dugulako, non eta nola gauden jakiteko momentu bakoitzean. Mila hildakotik gora daramagu pandemia hasi zenetik Araba, Nafarroa, Bizkaia eta Gipuzkoan. Hau guztia hastear zegoela, ahots ugari altxatu ziren goseteak mundu mailan eragindako zenbaki lizunak gogorarazten: 8.500 ume hiltzen dira egunero desnutriziogatik munduan, adibidez. Azkar irakurtzen diren datuak eta zailak direnak benetan barneratzen.

Mila hildakotik gora, ETAk eta beste talde hiltzaile batzuk (GAL, BVE…) 50 urteetan zehar zenbaki hotz horiek laga zituzten, atzean izen-abizenak eta biografia zehatzak dituztenak. Zerrenda luzea da 5 hamarkadetan 4 probintzietan, 7 probintzietan, Katalunian, Espainian. Horien guztien artean, bi pertsonen istorio konkretuak ekarri genituen SB proiektuan gogora, bi aita, bi alaba.

Zenbakiak. Suizidioarenak ere hausnatzeko modukoak dira. Zenbat hildako eragiten dute egunero minbiziek 4 probintzietan? Zenbat Alzheimerrak hilabetero 7 probintzietan? Biriketako Gaixotasun Butzatzaile Kronikoak Espainian? Bihotz Gutxiegitasunak Frantzian?

Zorion Nazional Gordina ez da zenbakietan bakarrik neurtzen. Hor sartzen dira faktore kualitatiboak ere, kontzeptu abstraktuak, ikusezinak, ukiezinak: ongizate psikologikoa, osasuna, denboraren erabilera, hezkuntza, aniztasun kulturala, erresilientzia, gobernu ona, komunitatearen bizitasuna, aniztasun ekologikoa eta bizitza standardak.

Bhutan da azken kontzeptu global honen sustatzailea. Mapan begiratzen baduzue, Himalaiako ekialdean topatuko duzue.

 

 

SECPAL 2019

%x %A in Bizi gara!, Onkologikoak ez direnak, Sin categoría, Zarautz Errukitsua

SantiagoJardunaldi edo formakuntza guztietan beti ere deskubrimendu edo ustekabe nagusiren bat eduki dezakegu. SECPAL 2019ko jardunaldi hauetan, Santiago de Compostelan, niretzat Matías Najún izan da. Gizona medikua da eta Buen Samaritano hospice-an lan egiten du, Buenos Airesko probintzian. Bere mezuen artean, batekin gelditu naiz bereziki: Harritzeko gaitasuna ez dugula galdu behar, turista zarenean bezala, eta horixe aplikatzea egunerokoan, zeure ospitalean, zeure herrian bertan gauzak begiratu turistaren begietatik. Aurkakoa izango litzateke automatikoki bizitzea: Beharrezkoa dena autoa gidatzeko, adibidez, ekintza automatikoak, ez dira hain gomendagarriak geure jarduera aringarrietan. Deshumanizatzeko arriskua dakarte, baita “burn-out”ena ere. Mediku eta pazientearen arteko harremana planteatzea bi pertsonen arteko topaketa bezala. Kontsekuenteak izan, eta haratago ikusi. Matiesek konpartitu zuen gurekin Before I die proiektua, Candy Chang artistak New Orleans-en abiatuta, eta denborarekin mundu mailan zabalduta. Hil arte bizi, azken finean.

Fidel Delgado da huts egiten ez duen beste komunikatzaile bat. Arlo sientifikotik (s-ez) hitz egin zigun. Eta homeostiasiaz, hau da, oreka mantendu ahal izatea jasotako hostia guztiak gora-behera. Umoretik, gonbidatu gintuen eskularru bat ipintzen, eta eskuko atzamar bakoitzean kontzeptu bat: Kontzientzia (konturatzea), erdigunea (erdiratzea), burua (argitasuna), bihotza (konfiantza) eta gorputza (baretasuna). Amaieran, eskularrua kentzean askapen sentsazioa eduki genuen. Eta horxie bera proposatu hiltzear dagoenarentzat eta euren senideentzat, askatzea.

Hemen eta orain bizitzeko tailerrean,  Sevillatik (EAPS La Caixa) etorritako bi psikologo eduki genituen: Laura Merinero-k enpatia somatikoaz hitz egin zidun, eta nerbio-sistema autonomoaren garrantziaz. Ispilu neuronalen kontzeptu interesgarriaz, enpatiaren neurofisiologiaz alegia (Rothschild). Eta honen haritik ariketa bitxi bat: Paziente edo senideraen keinuak edo postura jarrerak imitatu, enpatia erakusteko. Errukiaren fatigaz ohartarazi zigun (gainkarga emozionala, estresa). Eta honen aurrean, gure baitara bueltatzeko gonbitea, meditazioaren bidez. Behin eta berriz aplikatzeko egunerokoan, maila txikian edo handian. Ospitaletik etxera, medikuen bulegotik gaixoaren logelara, plantatik kontsultara… Manuel Pereira, bestela, enpatiaren galgak aipatu zituen: Pazienteak “kutsatu” diguna garbitzeko (baso bat hartu, eskuak garbitu, …). Aurpegiaren masajeak, norberak emanda.

Galizian egonda, mugako lurraldean, Portugalgo presentzia ezinbestekoa zen. Duarte Da Silva, APCPko presidenteak aipatu zuen geurea “Medikuntzaren hippy mugimendua” dela. Lurraldeen artean, bestela, zubiak egiteko premiaz (Rafa Motak Extremadura alean egiten duen moduan). Carlos Centeno eta Atlantes-ko kolaboratzaileak egindako EAPC atlasaren emaitzak komentatu zituen, Portugali dagokionez, burokrazia oztopo nagusien artean. Iragarri zigun lehenengo bi komunitate errukitsuak martxan ipini behar direla, Amadoran eta Porton. Eta beste gonbidapen bat, APCP-ko 2021eko biltzarra Azore uharteetan izango denez….

Onkologikoak ez diren pazienteei buruzko mahaian (“hurrengo erronka”), identifikaziotik (NECPAL, Paliar) planifikaziora pasatzeko aholkatu ziguten. Doluaz eta aurretiazko borondateen garrantziaz. Negu demografikoaz. Eta datu bat: Ospitaleetan batez beste 20 eguneko ingresoak edukitzen dituztela hiltzen arid iren pazienteek. Betiko dikotomiaz (sendatu ala arindu), Zaila denez biak batera planteatzea. Komunikazioaren garrantziaz, eta lotura ondo eraikitzeaz. Hutsune existentzialaz ohartuta, sufrimedutik babesteko isolatzen diren pertsonenaz.

Teknologia berrien arloan, Marisa De la Ricak ponentzia argia ema zigun sare sozialak eta zainketa aringarriei buruzkoa, bera denez AECPAL eta SECPALen arduraduna. Bibilografia apur bat: “Guía práctica para el uso de RRSS en organizaciones sanitarias” (2013). SECPAL-eko on-line formakuntza. Eta lurraldeka ditugun gabeziak, hasteko geurean Arinduz-en.

Arlo zientifikoan, opioideak eta arnasestua jorratu zituen Joaquim Julià-k (ICO Badalona): Ahotik hartutako morfina balekoa izan daitekeela, eta fentaniloak ziur aski ere bai. Jesus Díaz-ek (M. Servet, Zaragoza) datu batzuk eman zizkigun: Hilkortasun orokorra Barne-Medikuntzako unitaeetan %10 ingurukoa dela (UCPetan %70a, UCIetan %55a eta Onkologian %20a). Sedazioa pazienteen erdiarekin erabiltzen dela, zergati nagusiak arnasestua, mina, antsietatea eta delirium direlarik. Sedazioaren hasiera, 9. egunean izaten dela (!), ingresoaren iraupena 11-12 egunekoa izanda. Indukzioa %25ean bakarrik egiten dela. Eta Ramsay %16an soilik jasotzen dela.

Jardunaldia amaitzeko, mahai zoragarri batean egon nintzen (“Ikusezinaren zainketa”). Mar Diéguez gizarte langileak Bartzelonatik “Memora” taldearen 6 urteak berrikusi zituen, komunitatean bakardadea, erritual, balore eta denboraren garrantziaz azpimarratuz, oso gertu komunitate errukitsuen helburuetatik. Mónica Donés erizainak Madrildik, biografia ixtearen inportantzia aipatu zuen, eta espiritualtasunaren errealitateaz lantaldeetan, “goiko botereaz”. Javier Barbero ezagunak indikazioa medikoa dela, baina hautaketa gaixoarena (“indicación/elección”) gogorarazi zigun. Sufrimendu espiritualaren aurrean, zentzua, helburua, transzendentzia, baloreak eta bakea lantzea. Norabide biko prozesu hauek transformatzen gaituela profesionalok. Jasanezinaren aurka dagoela sedazioa, eta bizitza ez dela baore absolutua. Josefa Aguayo pediatrak Sevillatik gaixo perinatalei buruz. Eta, borobiltzeko, goian aipatutako Matías Najún-ek misterioari buruz. Behelainoan ibiltzea onartzeaz, beste dimentsio horretan, ulertzen ez ditugun gauzak, lurralde sakratuak. Akaso misterioak gu zaintzen gaituelako.

Poster erakusketari esker, Gonzalo Plaza psikologoarekin harremanetan ipini ahal izan nintzen, eta Madrilen (Carabanchel) egiten ari direnaz informatu, proiektuka lan egiten dutela (Vic-en bezala), eta orain arte Udaletik eduki duten sostenguaz. Zarautzeko gure esperientzia konpartitu nuen eta pozik gelditu horren aldetik.

Adi egon behar gara harritzeko gaitasuna ez galtzeko, eta bizitzak lantzean behin ematen dizkigun ustekabeetaz gozatzeko.

Heriotz ezin hobe bat

%x %A in Dolua, Onkologikoak ez direnak, Zaintzaileak

Bakea“Sabelean korapilo bat neukan: Arratsaldero zahar-egoitzatik etxera joaten nintzenean estutasun horrekin, ea egun hartan hilgo zen ni barik. Hil zenean, zorionez, korapiloa askatu zitzaidan. Hor egon ginen hirurak, berarekin, eta zu gelditu zinen gurekin batera azken hatsa eman zuen arte. Oso polita izan zen. Kalean kontatzen dut eta zoratuta egongo banintz bezala begiratzen didate, baina horrela izan zen, ezin hobea.”

Egia esan modu horretan gertatu da, 7 hilabete izan dira eta bakea izan da prozesua definitzeko hitz egokiena. Baita maitasuna eta umorea ere bai. Kontsultara etortzen ziren eurak, hiru senideak, emaztea eta bi alabak. JR egoitzatik ez zuten ekartzen, ni joan nintzen hara behin berari bisita egiten, eta dena ondo eta lasai zegoelako iritziarekin geratu nintzen.

Urtarrilean topatu ginen aspaldiko partez C eta biok, JRen emaztea eta biok. C ospitale zaharreko lankidea izan zen, urteetan, eta bizitzak elkartu gintuen ospitale berrian erabateko kausalitatez. Senarraren egoera jakin nuen eta kontsultara bideratu nuen, onkologikoak ez diren pazienteekin beti da zailagoa zainketa aringarrietara hurbiltzea.

Hurrengo 7 hilabeteetan kontsultan zalantzak uxatze lanetan ibili naiz, hartutako erabakiak sendotzen, C-k egindako zaintzaile lan guztia eta 2 alaben ikuspuntuak balidatzen. Oreka mantentzea hitz batean. Eta azken hilabetean hiru bizipen garrantzitsurekin gelditu ahal izan dira: JRren urtebetetzea ospatzea, pazientea egun batez zahar-egoitzatik etxera itzultzea eta beste egun batez Arantzazuko paradisura joatea.  

Abuztu honetan heriotza onak eta bereziki lasaiak eduki ditugu. Eta JRrena, egia esan, ezin hobea izan da. Doluaren bidea goxatzen duena.

Pertsonen eskubideak bizitzaren amaieran

%x %A in Dolua, Humanizazioa, Onkologikoak, Onkologikoak ez direnak, Zaintzaileak, Zarautz Errukitsua

ArartekoUztailaren 4 eta 5ean izenburu horren uda ikastaroan egon naiz Miramar jauregi donostiarrean, Arartekok antolatutakoa. Zainketa Aringarriak Giza Eskubide moduan. Gu guztion bizitzetan plazerra, gozamena eta zoriona zelan tartekatzen diren mina eta sufrimenduarekin.

Mabel Marijuan-en hasiera indartsua izan zen. Eskubideak (eta arauak) baloreetan sustatuta egon behar direla, eta ez alderantziz. Esparru honi “azken egunetako lurraldea” deitu zion, lurralde zehazgabea, kartografiatu ezin dena. Norberaren lurraldea edo besteena. Ziurgabetasunak estutzen gaitu, aurreikusteko gaitasunik eza. Heriotzaren beldurrak zoriona oztopatzen du, eta horren aurrean antsietatea saihestezina da.

Asko gustatu zitzaidan Mabelek erabilitako metafora bat: Heriotzari begiratzea da eguzkiari so egitea bezala, bakarrik tarte laburraz egin daitekeela. Baita hiru kontzeptuekin egindako hausnarketa ere: Denbora, bakea eta askatasuna. Horietatik bat ere ez dagoela heriotza biolentoen kasuetan, edo bestelako bat-bateko heriotza goiztiarretan. Bere hitzetan, besteen azken egunetako lurraldea gurea ere bada “por imperativo real“. Bestela, benetako hiru errelato mota daudela: Bidaiariarena, nekazariarena eta hiltzear dagoenarena. Hitz egin behar dugula aurretiaz gauzetaz. Eta amaitzeko, aspaldiko hiru kontzeptu: Askatasuna, anaitasuna (arrebatasuna…) eta berdintasuna.

Rafa Motak gurea Medikuntza humanista dela gogorarazi zigun. Zelan eman bizitza bizitzaren amaieran? Z.A.-etako estigmaz, “amore ematearena”. XXI. mendeko paradigma aldaketak. Komunikazio eraginkorraren (eta afektiboa: efectiva/afectiva) garrantziaz. Arreta goiztiar eta sinkronikoarena.

Pepe Quintas-ek API (Arreta Plan Indibidualizatua) eta Innopal-i buruz hitz egin zigun, eta azken honetan gaixo eta senideentzat diseinatu duten koadernoaz. Halaber, formakuntza eta kapazitazioaz.

Julio Gomez hasi zen desira eta errealitatea ez nahasteko aholkatzen. Batzuetan ezin dugula lagundu, baina bai hor egon. Eta bertako datu batzuk EAEn eman zizkigun: Urtean 20.000 pertsona hiltzen direla, %70a >74 urtekoak, %54a ospitaleetan. Hiru kontzeptu: Ospitalitatea (abegikorra izatea), presentzia (bizipen trinkoa da) eta errukia (enpatiatik egitea, mugitzea). Arintzen duena harremana delako. Paul Ekman aipatu zuen. Eta GES galdetegia, espiritualtasunaren arloan. 

Brigida Argotek gogorarazi zigun heriotzen 3/4ak gaixo kronikoengatik datozela. Gaitasun profesionalen artean jakitea, egoten jakitea eta izaten jakitea daudela. Eta autonomia eta erabakitzeko eskubidea azpimarratu zituen.

Marijo Goikoetxearen txandan, harreman simetrikoen alde egin zuen. Esparru pribatuan erabakiak zailak direla, eta errespetuaz eta tratu onaz jokatu behar dugula. Denok gardu batean edo bestean hauskorrak eta menpekoak garela, “autoinsuficientes”. “Con-vivir” kontzeptutik “con-morir”-era. Biografia osatu behar duela hiltzear dagoenak, berkonfigurazioa. Profesionalon gaitasunak hala teknikoak nola etikoak izan behar direla. Desberdindu behar ditugula emozio puntualak eta kontrolatuak aldi batetik, eta bestetik etengabekoak, sufrimendua eragiten dutenak.

Iñaki Saralegik aurretiazko borondateen dokumentua etorri behar dela hausnarketatik nabarmendu zuen. Esparru hau garrantzitsua dela senide bakoitzaren rola identifikatzen laguntzeko eta dolua errazteko. Kontsulta sakratuen kontzeptua konpartitu zuen halaber.

Pablo Iglesias medikuak, erabakiak hartzeko, profesionalok ezagutzatik eta gaixoek eta senideek baloreetatik abiatzen garela aipatu zuen. Zientzia eta etikaren arteko oreka dela. Proportzionaltasuna goraipatu zuen, basakeria eta utzikeria terapeutikoaren artean. Eta heriotza ahalbidetzeak ez duela esan nahi heriotza eragitea. Teknologiaren gatibuak garela. “Futility” kontzeptua azpimarratu zuen. Osteguneko arratsaldean, “Los demás días” (Carlos Agulló, 2018) dokumentala konpartitu genuen, Iglesias protagonista bertan zegoelarik.

Peter Tyndall Irlandako Ombudsmanek,ostiraleko goiza zabaldu zuen. “A Good Death: Progress Report” argitalpenaren berri eman zigun. Bestetik, kexa gehienak komunikazio arazoak direla aipatu zuen. Baita arretarik ez egotea 24/7/365. Eta “End of Life coordinator” figura interesgarria ospitale mailakoa nabarmendu zuen.

Lori Thompson “Ponte en su lugar” bideoarekin hasi zen, Matia Fundazioan egindakoa, enpatiaz eta gaixoa erdigunean kokatzeaz. Psikologia humanista nabarmendu zuen, Carl Rogers-en lanarekin.

Marina Martinez-ek, bestela, duintasun terapiari buruz ederki jardun zuen, Harvey Chochinoven lanaz. Sufrimendu psikologikoaz eta existentzialaz. Eta gogorarazpen bat: Oinarrizko gauzak sarritan garrantzitsuenak direla.

Silvia Fernandez-ek meditazio teknika bat azaldu zigun, “bizkar sendoa, bihotz leuna” (John Hallifax). Eta mindfulnessen osagariak: Presentzia, arreta osoa, entzumen aktiboa.

Amaitzeko, komunitate errukitsuei buruzko mahai ingurua konpartitu genuen Julio Gomezek (Santurtzi hiri zaintzailea), Estibaliz Gutierrezek (Vivir con voz propia), Maider Grajalesek (Getxo Zurekin) eta laurok, ikastaroari amaiera ederra emanez.

 

PD.- Egun haietan, aldi eta leku berean, suizidioaren inguruko beste uda ikastaro mamitsua eskaini zuten.

Europako atlas aringarria

%x %A in Onkologikoak, Onkologikoak ez direnak, Sarean

EAPCAtlasPasa den astean, Iruñean egon nintzen Berlinen izandako EAPCren kongresuaren laburpenean. Carlos Centenok eta lantaldeak bertan aurkeztu zuten Europako atlasa zainketa aringarrien (ZA) inguruan, 3. edizioa hain zuzen ere. Azken urte hauetan Afrika, Latinoamerika eta Mediterraneoko Ekialdeko herrialdeen egoerara hurbiltzeko ahalegina egin dute egileek, eta oraingo honetan geure kontinentearen datuak aztertu dituzte.

Izan ere, urtero 4 milioi pertsona inguru hiltzen dira Europan gaixotasun larriekin lotuta, horietatik 140.000 inguru haurrak direlarik (gehienak gaixo kronikoak, neurologikoak eta kongenitoak). 2014an, %38a minbiziak jota hil zen, %25a zirkulazio gaixotasunengatik, %11a istripu zerebrobaskularrengatik, eta beste hainbeste birikako eritasunengatik.

Atlas honetan 51 herrialderen informazioa jaso dute, eta 4 multzotan sailkatu dituzte: Lehenengoan, arreta hoberena eskaintzen dutenak daudelarik, Irlanda eta Erresuma Batua topatu ditzakegu, besteak beste, eta buruan Austria. Bigarrenean, Frantzia eta Portugal. Hirugarrenean, Espainia eta Errusia. Azkenekoan Turkia eta Grezia.

Zortzi herrialdek, bestela, lege nazionalak dituzte ZA inguruan: Frantzia, Belgika, Luxenburgo, Italia, Portugal, Albania, Alemania eta Armeniak. Beste 8k derrigorrezko unibertsitate ikasketak jasotzen dituzte Medikuntza fakultateetan (Alemania, Frantzia, Erresuma Batua, Belgika, Suitza, Estonia, Luxenburgo eta Moldavia), eta 4k Erizaintza eskoletan (Frantzia, Polonia, Austria eta Kirgizistanek).

Mina arintzea da ZAetako zutabea (Lancet, 2018), eta morfina botikarik egokiena. Opioideen kontsumo tasaren arabera, beste 4 multzotan sailkatu dituzte herrialdeak: Lehehengoan Espainia eta Irlanda (eta buruan Austria), bigarrenean Erresuma Batua, Frantzia eta Portugal, hirugarrenean Estonia eta Polonia eta laugarrenean Errusia eta Turkia.

Amaitzeko, 51 herrialdeetatik 44k elkarte nazionalak dituzte: Lehendabizikoa Erresuma Batukoa (APM)  izan zen 1985ean, 1988an EAPC sortu zuten,   1990ean Danimarkakoa (Palliativ), Frantziakoa (SFAP), Espainiakoa (SECPAL) eta Luxenburgokoa (Omega 90), 1994an Alemaniakoa (DGP), 1995ean Portugalgoa (APCP), 1999an Austriakoa (OPG) eta 2002an Poloniakoa (PTMP), besteak beste.

Info+: https://eapcnet.wordpress.com/2019/05/24/new-edition-of-eapc-atlas-of-palliative-care-in-europe-launches-at-16th-eapc-world-congress-in-berlin/

Dementziak bizitzaren azken fasean

%x %A in Onkologikoak ez direnak

Miramar2018Hiru egunez jardun dugu Donostiako Miramar jauregian gai hau hartuta aste honetan, eta hemen doa laburpen posible bat:

Uda ikastaroa hasi zen Mari Carmen Garmendiak (Matia Fundazioa) egindako aipamen batekin: Zygmunt Baumanen kontzeptua “gizarte (post)moderno likidoei” buruz, hain zuzen ere dugun ziurgabetasun sentsazioaz, eta horrek sortzen digun angustia existentzialaz. Eta jarraian Mari Carmenek euskarazko atsotitz edo esaldi zahar bi gogorarazi zigun: “Ume jaio, ume hil”. Eta “Biziak berarekin herioa darama”.

Blanca Morera psikiatrak (Donostia Ospitalea) “duintasun” kontzeptuari buruz hitz egin zuen, higatutako hitz horietakoa (“errukia” bezalakoa): “Dignitas”, “Decentia”, “Decorum”. Izan ere, gizakiaren “dignitas” jainkoen eta animalien artean dagoen hierarkia da. “Autonomia” esan nahi du, nolabait. Eta pekatua, duintasun eza. Hauskortasunaren etikatik mamitutako baloreak dira, enpatia eta gupida bezalakoak. Aurreko paragrafoarekin lotuta: “Hauskor jaio, hauskor hil”.

Ivan Antón medikuak (Matia) ekarri zizkigun datu garrantzitsu batzuk: 90 urtetik gorakoen erdiak, gutxi gora-behera, dementziaren bat pairatzen du. 2050erako 115 milioi pertsona dementziadun egongo direla aurreikusten dute adituek. Alzheimer gaixotasunak dementzia guztien %70 inguru osatzen du. Beste hiru motak dementzia baskularra, Lewy gorputzena eta dementzia frontotenporala, tipo mistoekin batera. Gaixotasun aurreratuak GDS-FAST eskalan 6 eta 7an daudenak dira. Akats pronostikoak, hala ere, ugariak dira, %30-40 inguru. Susan L. Mitchell (Harvard) aipatuta izan da ikastaro guztian zehar, eta zehazki ‘New England Journal of Medicine’ aldizkari ezagunean 2009an argitaratutako artikulua dementzietako terminaltasunari buruz: Arnasestua, mina, ultzerak, agitazioa eta bronkoaspirazioa sintoma eta zeinu nagusi moduan. Kronikotasunaren bilakaeraren lerroa eta dementziena, desberdinak. Zainketa aringarri goiztiarrak gomendagarriak dira, baina ez da erraza planteatzea gaixo eta senideei. Edozein modutan, kasu aurreratuak identifikatzea (NECPAL eskalaren bidez, esate baterako) eta familiari informatzea garrantzitsua da. 4 dimentsio jorratzeko: Fisikoa, psikikoa, soziala eta espirituala. Zaintzaileentzat zama bat izateko gaixoaren beldurraz. Eta, azkenik, hauskortasun VIG indizea, 0.6tik gorakoen hilkortasun tasa %100a, 12 hilabetetan.

Xabier Ibarzabal medikuak (Matia) iraganaldia, orainaldia eta geroaldiaren zentzua dementziadunengan apurtu egiten dela aipatu zigun. Ziurgabetasunaz berriro, kontrola galtzeaz, despertsonalizazioaz. “Zorte onak edo guardiako aingeruak” abandonatzen gaitu(zt)enean. Hauskor eta baztertuen humanizazioaz: Dementziadunak eta eroak kartzeletatik atera eta Medikuntza/Erizaintzara ekarri izana XIX. mendean. Eta kontzeptu gako bat: Dementziadunak ez ziren gehiago behar izango, aro teknologikoa baino lehen bizi zirena baino (Basakeria terapeutikoaren aurka). Jaiotza une bat da, heriotza tarte luzeagoa izan daiteke.

Alexander Ferro farmazialariak (Matia) hitzaldi bikaina eman zuen depreskripzioari buruz. Lehenik eta behin, mahai gainean ipini zuen dementziek ekarritako arazo ekonomikoaren dimentsioa (gradualki gero eta handiagoa), eta ditugun baliabide mugatuak. Farmakoei dagokienez, azken 14 urteotan bakarrik onartu dute dementzien aurkako 3 farmako bakarrik (Donepezilo, Memantina eta Rivastigmina), 100 bat kanpoan utzita. Albo ondorioak kontuan hartzekoak dira: Erorketak (aldaka apurketak), neumoniak, istripu zerebrobaskularrak… Balizko gertaeren prebentzioa alde batean utzi eta tratamendu sintomatikoan fokalizatu. Polifarmazia murriztu (“San Sintrom” zalantzatan beti kasu aurreratu hauetan). Eta noski: farmakoak kentzeko, beti adostu pazientearekin edo senideekin.

Petra Peña medikuak (Matia) gogorarazi zigun fundazioaren pazienteen batez besteko VIG indizea 0.55etik gora dagoela. Dementziadunen pronostiko txarra sintoma edo faktore hauek markatzen dutela: apatia, aluzinazioak, adina, gizona izatea eta asaldura motoreak. Eta sedazioa indikatzeko, hauek sintomarik ohikoenak: Loeza, depresioa, arnasestua eta mina; Elena Fernandez medikuak amaitu zuen lehenengo eguna datu batzuk ematen: Psikogeriatriaren arloko  heriotza-tasa %11.5a dela, eta Matian orokorrean %26a. Atentzioa deitu zidan zein portzentaje txikitan indikatzen duten sedazio paliatiboa, %1.25a.

Enrique Arriola geriatrak (Matia) zabaldu zuen bigarren eguna CASCADE metodoa azaltzen (Choices Attitudes Strategies Care Advanced Dementia End of Life). Pazienteen profila, hauxe: Emakumezkoa, alarguna, 84 urtetik gorakoa, FAST 6-7, bizi-itxaropena 0-3 urte, menpekotasun eta asaldura kognitibo handiak. Hiru eskala interesgarri aipatu: SM-EOLD (Symptom Management at the End of Life care in Dementia), PAINAD (Pain Assessent in Advanced Dementia) eta BANS-S (Bedford’s Alzheimer’s Nursing Severity Scale). Bestela, hilkortasuna 6 hilabetera neumoniek eta aldaka apurketek baldintzatzen dutela, bereziki. Zunda nasogastrikoen aportazio eskasa kasu aurreratuetan, eta ekuazio argi bat: Disfagia = Terminaltasuna. Gaixoek eskubide osoa daukatela zainduta egoteko. Ez, ordea, neurri mediko guztiak jasotzeko.

Marta Idiaquez gizarte laguntzaileak (Matia) hiru kontzeptu azpimarratu zituen: Disponibilitatea (osasungileok eskaini behar duguna), bitartekaritza (familiarekin eta beste profesional batzuekin) eta perspektiba (hau hartzen lagundu behar diegu zaintzaileei).

Lori Thompson psikologoak (Matia) ekarri zigun omnipotenteak edo inpotenteak izatearen erdibidea: Egiten dugu aha duguna. Egi jasangarrien garrantzia: Ondo aztertu behar dugu hartzailea. Zaintzaile kronifikatuaren rola (gaixotasun luzeen ondorioz) eta zaintzailearen sindromea: Ukapen fase luzeagoa, errua (batez ere zahar egoitzekin lotuta). Xabier Alvarez psikologoa, doluari buruz, argi esan zigun gaixotasunak azaleratzen dituela familiako rolak.

Jose Manuel Garmendiak eskaintzen du arreta espirituala Matian, eskaeraren arabera beti ere (eskaintza egitea baino). Entzute talde bat sortu dute: Elkarbizitzaz eta menpekotasun funtzionala dira gai nagusiak. Zinema ostiraletan ematen dute. Poeta mistikoen irakurketak. Zainketa aringarrietan meditazioa, erlaxazioa eta otoitz kontenplatiboa. Heriotzaren osteko laguntza. Denboraren balorea (presentzia), lasaitasuna eta bakea dakartzana. Kontaktu fisikoa (Contacto, Comprensión, Compasión, Calidez, Corazón). Amore ematea, joaten uztea eta askatzea bultzatzen dute.

Myriam Berruete medikuak (Donostia Osp.) liburu (“Un hombre afortunado”, John Berger) eta pelikula labur bana (“Nunca te olvidaré”, Victor Devesa; 2015) gomendatu zizkigun. Kronologia bat ekarri zigun: 1984an Valdecilla, 1986an Vic, 1993an Etxeko ospitalizazioa Donostia Ospitalean, 1998an Zainketa aringarrietako unitatea Donostia Osp., 2008an Etxeko osp. Gipuzkoa osoan. Bestela, pertsona askok etxean hil nahi dute, baina horietako dexente azkenean ezin dute lortu, zaintzaileen baldintzetatik edo sintomen kontrol zailagatik. Halaber, osatzaile zaurituaren bere rola erakutsi zigun, dolu oso berria duelarik.

Javier Alaba medikuak (Matia), azkenik, minari buruz hitz egin zigun dementzien arloan. Prebalentzia %20-40koa dela. PAINAD eskala hobetsi zuen (aurpegiera, jarrera, mugimenduak). Umeekin eta jaioberriekin erabilitako eskalen antzekotasunak. Minaren azpitratamenduaren joera mediku eta erizainengan, alde batean, eta gaintratamenduarena zaintzaileengan, bestean. Minaren jatorria artrosia dela kasu gehienetan. Minaren ondorioak: delirium, depresioa, makaltze funtzionala.Gauza txikien garrantziaz. Eta zahar-egoitzetan urteko hilkortasun-tasa: %25a.

Info+: “Los derechos no caducan con la edad ni con el deterioro cognitivo” (3. edizioa)

Ostiralean da dementziadunen (eta euren zaintzaileen) nazioarteko eguna: Irailaren 21a.

“Eromena ez baita inoren monopolio izango jakina” (Inoren Ero Ni).

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

跳至工具栏